Ustawodawca przewidując prawo do ochrony posiadania określił w treści art. 344 k.c., że posiadaczowi, którego posiadanie zostało naruszone, przysługuje roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń (tzw. roszczenie posesoryjne). W myśl ww. normy prawnej czynna legitymacja do wniesienia powództwa o ochronę posiadania przysługuje posiadaczowi rzeczy (niezależnie od rodzaju posiadania), zaś legitymacja bierna osobie samowolnie naruszającej posiadanie oraz osobie, na rzecz której posiadanie zostało naruszone.
Zgodnie z art. 344 § 2 roszczenie posesoryjne może być dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia posiadania. W związku z powyższym powództwo wytoczone po tym terminie powinno zostać przez sąd oddalone ze względu na wygaśnięcie roszczenia.
W toku postępowania sądowego w sprawach o naruszenie posiadania zastosowanie mają przepisy ogólne wraz z odrębnościami, wynikającymi z art. 478-479 kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2001r. w sprawie o sygn. IV CZ 198/01 „o tym, czy sprawa jest sprawą o naruszenie posiadania decyduje nie określenie jej w taki sposób przez stronę powodową, lecz wskazana podstawa faktyczna dochodzonego roszczenia”.
Zasadniczą specyfiką postępowania w sprawach o naruszenie posiadania jest ograniczenie kognicji sądu jedynie do badania ostatniego stanu posiadania i faktu naruszenia posiadania. Przepis art. 478 kodeksu postępowania cywilnego ustanawia ponadto niedopuszczalność badania prawa pozwanego (np. prawa własności do rzeczy). Powyższa zasada doznaje jednak ograniczenia wynikającego z art. 344 § 1 zdanie drugie, którego treść zezwala na wzięcie przez sąd pod uwagę w postępowaniu posesoryjnym prawomocnego orzeczenia sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego, stwierdzającego zgodność z prawem stanu posiadania powstałego na skutek naruszenia.
Zgodnie z treścią art. 478 kodeksu postępowania cywilnego nie jest natomiast nigdy możliwe badanie przez sąd w toku postępowania posesoryjnego istnienia dobrej bądź złej woli posiadacza. Powyższe stanowi konsekwencje nieograniczonej zasady, iż roszczenie posesoryjne jest niezależne od dobrej wiary posiadacza.
W toku spraw posesoryjnych wykluczone jest, zgodnie z art. 479 kodeksu postępowania cywilnego wytoczenie powództwa wzajemnego. W doktrynie i piśmiennictwie przyjmuje się także niedopuszczalność kumulacji roszczenia posesoryjnego z innymi roszczeniami, w szczególności windykacyjnym (art. 222 § 1 k.c.), negatoryjnym (art. 222 § 2 k.c.) lub roszczeniem o odszkodowanie.
Sąd, uwzględniając powództwo o przywrócenie stanu posiadania, powinien określić sposób jego przywrócenia poprzez zamieszczenie w wyroku dyspozycji, których wykonanie prowadzi do przywrócenia tego stanu.
