Ustawa systemowa, określiła kogo należy uważać za osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osoby z nimi współpracujące.
Osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą i osobami współpracującymi są obywatele polscy a także obcokrajowcy.
Za osobę prowadzącą działalność ustawa uważa się:
a) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych;
b) twórcę i artystę;
c) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:
– w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
– z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;
d) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością;
e) wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;
f) osobę prowadzącą niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół na podstawie przepisów o systemie oświaty (art. 8 ust. 6 u.s.u.s.).
Ustawa systemowa za osobę współpracującą (zob. uchwałę SN z dnia 23 maja 1995 r. II UZP 3/95, OSNP 1995, nr 23, poz. 292) z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz zleceniobiorcami wskazuje małżonka, dziecko własne, dziecko drugiego małżonka, dziecko przysposobione, rodzica macochę i ojczyma oraz osobę przysposabiająca jeżeli pozostaje z osobą prowadzącą działalność pozarolniczą we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu działalności (art. 8 ust. 11 u.s.u.s.). Dla celów objęcia ubezpieczeniem społecznym u.s.u.s. tworzy swoją definicję pojęcia pracownik. Jeżeli jednak spełnia on przesłanki kwalifikujące go do grona osób współpracujących, dla celów ubezpieczeń społecznych traktowany jest jako osoba współpracująca z art. 8 ust. 11 – czyli mimo pozostawania w stosunku pracy nie podlega ubezpieczeniu pracowniczemu (zob. wyrok SN z dnia 19 września 2003 r. II UK 41/03, OSNP 2004, nr 11, poz. 199 „Stwierdzenie zatrudnienia na podstawie stosunku pracy osoby bliskiej wymaga jednoznacznych ustaleń, że zostały spełnione warunki podjęcia takiego zatrudnienia oraz że miało miejsce wykonywanie obowiązków w sposób charakterystyczny dla stosunku pracy a nie tylko, że brak było zakazu zatrudnienia w ramach stosunku pracy”).
Nie można zawrzeć umowy o pracę z małżonką lub małżonkiem, można jednak to uczynić z konkubiną. Zostaje wyłączone tu pracownicze ubezpieczenie społeczne małżonka zatrudnionego w zakładzie pracy prowadzonym na własny rachunek przez drugiego z małżonków (zob. wyrok SN z dnia 27 maja 1997 r., II UKN 151/97, OSNP 1998, nr 3, poz. 102 – „Przepis art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137, z późn. zm.) wyłączający pracownicze ubezpieczenie społeczne małżonka zatrudnionego w zakładzie pracy prowadzonym na własny rachunek przez drugiego z małżonków, nie obejmuje osób pozostających ze sobą w związku faktycznym (konkubinacie).”).
Zasada ta, nie dotyczy osób, z którymi zawarta została umowa w celu przygotowania zawodowego.
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych podzieliła ubezpieczenia społeczne na:
- ubezpieczenie emerytalne,
- ubezpieczenie rentowe,
- ubezpieczenie chorobowe,
- ubezpieczenie wypadkowe.
Osoby współpracujące przy prowadzeniu działalności gospodarczej objęte zostały obowiązkowym ubezpieczeniu emerytalnym i rentowym. Obowiązkowo podlegają także ubezpieczeniu wypadkowemu. Natomiast ubezpieczenie chorobowe jest ubezpieczeniem dobrowolnym i następuje na wniosek osoby zainteresowanej (art. 11 ust. 1 u.s.u.s.). Dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym objęcie następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniem wtedy, gdy zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie w terminie określonym w ustawie systemowej. W pozostałych przypadkach objęcie następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony (I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe, LexisNexis, Warszawa 2002, s. 197).
Ubezpieczenie to ustaje:
- od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z ubezpieczenia chorobowego, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym został złożony wniosek;
- od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, a który nie opłacano w terminie składki należnej na ubezpieczenie chorobowe; jeżeli jednak za część miesiąca został pobrany zasiłek, ubezpieczenie chorobowe ustaje od dnia następnego po dniu, za który zasiłek przysługuje;
- od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom, tj. od dnia zaprzestania prowadzenia pozarolniczej działalności.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą osób z nimi współpracujących stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale).
Przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe nie stosuje się ograniczenia górnej rocznej podstawy wymiaru składek, które obowiązuje dla podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Jednak podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może przekroczyć miesięcznie 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Kwota najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą i osób z nimi współpracujących podlega odpowiedniemu zmniejszeniu za miesiąc, w którym nastąpiło objęcie ubezpieczeniami lub ich ustanie, jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca. Wówczas kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom. Zasada zmniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek ma zastosowanie także w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku (art. 18 ust. 10 u.s.u.s.)
Wysokość składek na ubezpieczenie chorobowe została ustalona w formie stóp procentowych, jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych. Stopa procentowa na ubezpieczenie chorobowe osób prowadzących działalność gospodarczą i osób z nimi współpracujących wynosi obecnie 2,45% podstawy wymiaru.
Należne kwoty podlegają zaokrągleniu do pełnych groszy w górę, jeżeli końcówka jest równa lub wyższa od 0,50 grosza lub w dół jeżeli jest niższe od 0,50 grosza.
Składkę na ubezpieczenie chorobowe osób współpracujących finansowana jest w całości z własnych środków przez osobę prowadząca działalność gospodarczą (art. 16 ust. 5a u.s.u.s.).
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność zobowiązana jest do opłacenia składek za dany miesiąc w terminie do 15 dnia następnego miesiąca w przypadku opłacania składek za siebie oraz osobę współpracującą.
Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe osób współpracujących z wykonującymi pracę na podstawie umów zlecenia pokrywają w równych częściach osoba współpracująca i zatrudniająca. Składkę na ubezpieczenie wypadkowe pokrywa w całości zatrudniający, natomiast na ubezpieczenie chorobowe w całości pokrywa osoba współpracująca (art. 16 ust. 1-3 u.s.u.s.).
Osoby współpracujące podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie, a wysokość, zasady obliczania i wypłaty świadczeń pieniężnych ustalane są na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. – o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267) – dalej u.ś.p.
Świadczenia te, przysługują wszystkim osobom, które objęte są ubezpieczeniem chorobowym określonym przepisami ustawy systemowej (art. 1 ust. 1 u.ś.p.).
Do grona tych osób zalicza się m.in. osoby, które są objęte ubezpieczeniem chorobowym jako prowadzące działalność pozarolniczą oraz osoby z nimi współpracujące. Za tytuł ubezpieczenia chorobowego ustawa o świadczeniach pieniężnych uznaje zatrudnienie lub działalność, których podjęcie rodzi obowiązek albo stwarza uprawnienia do ubezpieczenia chorobowego (art. 3 u.ś.p.).
Tytułem ubezpieczenia chorobowego jest wykonywanie pracy w charakterze współpracownika osoby prowadzącej działalność gospodarczą Osobom, które przystąpiły do ubezpieczenia chorobowego przysługują następujące świadczenia pieniężne w razie choroby i macierzyństwa: zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne i zasiłek macierzyński.
Opracowanie na podstawie wymienionych przepisów.
