Ustawodawca zdefiniował przychód podatkowy w u.p.d.o.p. poprzez wyliczenie przykładowych sytuacji, w których dochodzi do jego powstania. Na podstawie art. 12 ust. 1 u.p.d.o.p. należy przyjąć, że przychodem będzie każde przysporzenie majątkowe bezwarunkowo powiększające majątek podatnika, mające trwały i definitywny charakter. Takich przesłanek nie spełnia otrzymanie i zwrot przedmiotu umowy pożyczki. Neutralność tej umowy na gruncie u.p.d.o.p. potwierdza treść art. 12 ust. 4 pkt 1, który stanowi, że „do przychodów nie zalicza się: pobranych wpłat lub zarachowanych należności na poczet dostaw towarów i usług, które zostaną wykonane w następnych okresach sprawozdawczych, a także otrzymanych lub zwróconych pożyczek (kredytów), w tym również uregulowanych w naturze, z wyjątkiem skapitalizowanych odsetek od tych pożyczek (kredytów)”. Jest to naturalną konsekwencją tego, że przedmiot pożyczki ma zwrotny charakter i nie prowadzi do powstania ostatecznego przysporzenia majątkowego. Użyty w art. 12 ust. 4 pkt 1 u.p.d.o.p. zwrot „zwróconych lub otrzymanych pożyczek” oznacza, że zarówno otrzymana przez pożyczkobiorcę, jak i zwrócona pożyczkodawcy pożyczka, nie będzie stanowić przychodu podatkowego. Interesujący wydaje się jednak dalszy, nowo dodany fragment analizowanego przepisu: „w tym również uregulowanych w naturze”. Wstępna analiza tej normy nie powinna nasuwać wątpliwości, że wyłącza ona opodatkowanie zwrotu przedmiotu pożyczki w tej samej formie, w jakiej został on wydany, czyli odpowiednio w formie pieniężnej (przy pożyczce pieniędzy) bądź w formie rzeczowej (przy pożyczce rzeczy oznaczonych co do gatunku). Co jednak w sytuacji, gdy przedmiot zawartej umowy zostanie zmieniony?

Analizowany zwrot wskazuje bowiem na sposób spłaty pożyczki, a nie jak zdaje się zakładał ustawodawca nowelizując omawiany przepis, jej przedmiot. Przepis ten odnosiłby się do przedmiotu pożyczki wówczas, gdy stanowiłby o pożyczkach „otrzymanych w naturze”. Wyobraźmy sobie zatem sytuację, w której pożyczkobiorca nie jest w stanie dokonać zwrotu pożyczki, której przedmiotem były rzeczy oznaczone co do gatunku. W celu zwolnienia się z zobowiązania, na podstawie art. 453 k.c. [datio in solutum], spełnia on za zgodą wierzyciela inne świadczenie, które skutkuje wygaśnięciem zobowiązania. Świadczenie to będzie miało substytucyjny charakter i będzie odpowiadać wartości pierwotnego świadczenia. Zdaniem autora, tak długo jak odbywać się będzie ono w formie rzeczowej (innych rzeczy oznaczonych co do gatunku, rzeczy oznaczonej co do tożsamości, prawa majątkowego), na podstawie datio in solutum, nie dojdzie do powstania przychodu podatkowego. Każda spłata pożyczki, w jakiejkolwiek formie rzeczowej spełniać będzie przesłanki uregulowania
w naturze. Podobne wnioski nasuwają się odnośnie świadczenia w miejsce wykonania w formie pieniężnej. W treści art. 12 ust. 4 pkt 1 u.p.d.o.p., ustawodawca posłużył się bowiem sformułowaniem „w tym również uregulowanych w naturze”, co wyraźnie wskazuje, że świadczenie w naturze jest tylko jedną z wielu przewidzianych przez niego możliwości i wcale nie wyklucza uregulowania pożyczki rzeczowej poprzez świadczenie pieniężne.

Czy to oznacza, że podatnik ma dowolność co do formy spłaty pożyczki? Raczej nie. Porównać bowiem należy treść analizowanej normy z nowo dodanym art. 14a u.p.d.o.p. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu „w przypadku gdy podatnik przez wykonanie świadczenia niepieniężnego reguluje w całości lub w części zobowiązanie, w tym z tytułu zaciągniętej pożyczki (kredytu), dywidendy, umorzenia albo zbycia w celu umorzenia udziałów (akcji), przychodem takiego podatnika jest wysokość zobowiązania uregulowanego w następstwie takiego świadczenia. Jeżeli jednak wartość rynkowa świadczenia niepieniężnego jest wyższa niż wysokość zobowiązania uregulowanego tym świadczeniem, przychód ten określa się w wysokości wartości rynkowej świadczenia niepieniężnego.” Zarówno wykładnia literalna, jak i celowościowa powyższego przepisu wskazuje, że zamiarem ustawodawcy było opodatkowanie tylko takich sytuacji, w których dochodzi do zamiany świadczenia pieniężnego na niepieniężne, a w rezultacie uznanie za odpłatne przeniesienia własności rzeczy. Po pierwsze, ustawodawca wymienia typowe sytuacje, w których najczęściej dochodziło do sporu podatników z fiskusem w zakresie opodatkowania zmiany świadczenia pieniężnego na świadczenia niepieniężne – dywidendy rzeczowej czy wynagrodzenia w naturze z tytułu umorzenia udziałów. Po drugie w omawianym przepisie ustawodawca posłużył się zwrotem „wykonanie świadczenia niepieniężnego”, a zatem innym aniżeli ten użyty w art. 12 ust. 4 pkt. 1 u.p.d.o.p – „uregulowanych w naturze”. Dlaczego zatem ustawodawca nie stosuje konsekwentnie tych samych terminów? Oba terminy oznaczają przecież spłatę zobowiązania w formie rzeczowej, czyli poprzez przeniesienie prawa do rzeczy (oznaczonych co do gatunku, lub co do tożsamości) czy np. przeniesienia prawa majątkowego. Prowadzi to do wniosku, że art. 14a u.p.d.o.p. przewiduje opodatkowanie wyłącznie sytuacji, w których zastępowane świadczenie ma charakter pieniężny, stąd mowa o „świadczeniu niepieniężnym”, a nie jak w art. 12 ust. 4 pkt 1 u.p.d.o.p. o „uregulowaniu w naturze”. Opodatkowanie przychodu na podstawie art. 14a u.p.d.o.p. możliwe będzie zatem tylko wtedy, gdy świadczenie pieniężne zastępowane będzie świadczeniem rzeczowym (niepieniężnym) obejmującym np. rzeczy oznaczone co do gatunku, rzeczy oznaczone co do tożsamości, prawa majątkowe i każde inne niestanowiące świadczenia pieniężnego.
Odnosząc powyższe do analizowanego przypadku pożyczek udzielonych w formie rzeczowej i w formie pieniężnej, norma art. 14a u.p.d.o.p. obejmie tylko i wyłącznie swoim zakresem sytuację spłaty pożyczki pieniężnej w formie niepieniężnej. Co prawda, ustawodawca w analizowanej normie nie daje wprost wskazówek czy zobowiązanie regulowane w formie niepieniężnej jest pieniężne lub rzeczowe, to jednak proste zestawienie tego przepisu ze znowelizowanym art. 12 ust. 4 pkt 1 u.p.d.o.p. prowadzi wprost do wniosku, że spłaty pożyczek niepieniężnych w formie rzeczowej nie są objęte normą art. 14a u.p.d.o.p. Wnioskując a maiore ad minus spłata pożyczki rzeczowej poprzez świadczenie pieniężne, także będzie podlegała wyłączeniu z opodatkowania. Za taką interpretacją przemawia również wykładnia systemowa. Biorąc pod uwagę położenie obu omawianych przepisów, należy stwierdzić, że analiza art. 14a u.p.d.o.p. musi uwzględniać wyłączenia z przychodów przewidziane we wcześniejszych przepisach. Dopiero taka wykładnia doprowadzi do wyinterpretowania norm, które nie będą ze sobą sprzeczne.

Podsumowując od 1 stycznia 2015 r. brzmienie art. 12 ust. 4 pkt 1 u.p.d.o.p. w związku z art. 14a ust. 1 u.p.d.o.p. pozwala twierdzić, że uregulowanie pożyczki rzeczowej w jakiejkolwiek innej formie rzeczowej, bądź w formie pieniężnej, na podstawie datio in solutum będzie neutralne podatkowo. W przedstawionej sytuacji wykładnia językowa nie daje bowiem podstaw do wyinterpretowania norm, prowadzących do rozpoznania przychodu po którejkolwiek ze stron umowy. Natomiast zgodnie z art. 14a u.p.d.o.p. przychód taki powstanie po stronie pożyczkobiorcy, wyłącznie w przypadku spłaty pożyczki pieniężnej poprzez świadczenie rzeczowe.