Ustawa o hipotece przewiduje również możliwość ustanowienia tzw. hipoteki przymusowej. Zgodnie z art. 109 ust. 1 Ustawy o hipotece „wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika (hipoteka przymusowa).”. Dodatkowo art. 110 Ustawy o hipotece przewiduje, iż „hipotekę przymusową można uzyskać także na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu, postanowienia prokuratora, na mocy przepisów szczególnych na podstawie decyzji, chociażby decyzja nie była ostateczna, albo zarządzenia zabezpieczenia dokonanego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.”.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Upcc), opodatkowaniu podlegają czynności cywilnoprawne, w tym m.in. ustanowienie hipoteki. Nie ma zatem wątpliwości, iż ustanowienie hipoteki umownej – jako czynność cywilnoprawna – podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (pcc). Przepis ten nie obejmuje jednak swoim zakresem hipoteki przymusowej, która – jak wskazano powyżej – powstaje m.in. na mocy tytułu wykonawczego, którym może być np. orzeczenie sądowe (jak również w wyniku czynności wskazanych w art. 110 Ustawy o hipotece).
W tym kontekście należy jednak wskazać, iż zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 3 Upcc opodatkowaniu pcc podlegają również orzeczenia sądów, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne, jak czynności cywilnoprawne wymienione w art. 1 ust. 1 pkt 1 lub 2 Upcc (tj. m.in. czynności ustanowienia hipoteki). Taka regulacja oznacza zatem, że orzeczenia sądów, których skutkiem jest ustanowienie hipoteki powinny podlegać pcc, co oznaczałaby dla spółki obowiązek zapłaty pcc.
Z drugiej strony należy wskazać, iż takie stwierdzenie może budzić pewne wątpliwości w świetle art. 4 Upcc (w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r.), zgodnie z którym w przypadku ustanowienia hipoteki obowiązek podatkowy ciąży na składającym oświadczenia woli o ustanowieniu hipoteki. Mając na uwadze, iż w przypadku hipoteki przymusowej nie występuje podmiot składający takie oświadczenie, oznaczałoby to de facto brak podatnika. Taka regulacja może wskazywać, że intencją ustawodawcy było opodatkowanie pcc jedynie hipotek umownych, z wyłączeniem hipotek przymusowych. Akceptując takie stanowisko, ustanowienie hipoteki przymusowej nie rodziłoby dla spółki obowiązku zapłaty pcc.
Warto podkreślić, iż za takim rozwiązaniem opowiadają się organy podatkowe. W interpretacji z 12 czerwca 2003 roku (sygn. IS.I/2-0050/7/03) Dyrektor Izby Skarbowej w Rzeszowie wskazał:
„Skoro zatem ustanowienie hipoteki przymusowej nie następuje w drodze czynności cywilnoprawnej, której istotnym elementem jest oświadczenie woli, lecz na jednostronny wniosek wierzyciela – nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych.”.
Podobnie wypowiedział się Dyrektor Departamentu Podatków Lokalnych i Katastru Ministerstwa Finansów w piśmie z 12 maja 2004 r. (sygn. LK-216/LM/BG/04), wskazując:
„Opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlega ustanowienie hipoteki wyłącznie wtedy, gdy stanowi ono czynność cywilnoprawną. W świetle powyższego podatkowi podlegają wyłącznie czynności ustanowienia hipoteki umownej (zwykłej) i hipoteki kaucyjnej.”.
Mając na uwadze powyższe, istnieją podstawy by twierdzić, iż spółka nie jest zobowiązana do zapłaty pcc od ustanowienia hipoteki przymusowej.
Podstawa prawna: art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. h), art. 1 ust. 1 pkt 3, art. 4 pkt 8 ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych
