Takie szerokie wśród Polskich podatników podejście jest spowodowane słynny powiedzeniem ,,dajcie mi człowieka a paragraf się znajdzie”. W Polsce zapominamy niestety o fakcie, iż w trakcie kontroli podatkowej oprócz ciążących na nas obowiązków przysługują nam również prawa, z których warto skorzystać.

Niniejszy artykuł stanowi pierwszą część publikacji z serii – Prawa i obowiązki podatnika w trakcie kontroli podatkowej i dotyczy instytucji upoważnionego zastępcy.

Podatnik i kontrola podatkowa
Przed rozpoczęciem analizy pierwszego prawa podatnika podczas kontroli podatkowej należy odnieść się do dwóch podstawowych zagadnień, a mianowicie, do określenia, kim w rozumieniu przepisów podatkowych jest podatnik i kiedy mamy w do czynienia z kontrolą podatkową.

Zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 1997 r., nr 137, poz. 926, ze zm., dalej zwana: OP), podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.

Na praktyczną definicję podatnika wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 15 maja 2013 r. podkreślając, iż ,,(…) O tym, czy dana osoba jest podatnikiem, decyduje więc nie jej wola, lecz przepis prawa materialnego zawarty w ustawie podatkowej. Wystąpienie określonego w ustawie zdarzenia powodującego powstanie obowiązku podatkowego prowadzi jednocześnie do wykreowania publicznoprawnego stosunku zobowiązaniowego, który z jednej strony wiąże się z obowiązkiem skonkretyzowanego ustawą podmiotu do zapłaty podatku, z drugiej strony – z uprawnieniem państwa do żądania od tego podmiotu określonego zachowania. Takiego zachowania organ państwa nie może dochodzić od osoby, która w świetle ustawy podatkowej nie jest podatnikiem (…).”¹
Definicja kontroli podatkowej wskazana została natomiast w art. 281 OP, zgodnie z którym, organy podatkowe pierwszej instancji przeprowadzają kontrolę podatkową u podatników, płatników, inkasentów oraz następców prawnych. Celem kontroli podatkowej jest sprawdzenie, czy ww. kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego.
Do praktycznej definicji kontroli odniósł się Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 15 lipca 2011 r. ,,(…) Zarówno organy podatkowe, jak i organy kontroli skarbowej przeprowadzają kontrole, jako odrębny rodzaj postępowania, zgodnie z wyznaczonym planem, jak i w razie potrzeby. Tą potrzebą jest stwierdzenie prawidłowości wywiązywania się podmiotu z obowiązków wynikających z prawa podatkowego, zgromadzenie i zabezpieczenie dowodów w tym zakresie. Materiały zebrane w trakcie kontroli służą, jeśli zachodzi taka potrzeba, postępowaniu podatkowemu zmierzającemu do ustalenia bądź określenia prawidłowej wysokości zobowiązania podatkowego, prawidłowego rozliczenia danego podatku (…)”² oraz Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 25 maja 2012 r. ,,(…) Celem każdej kontroli podatkowej i postępowania podatkowego jest sprawdzenie czy zobowiązane podmioty wywiązują się z nałożonych na nich wszelakich obowiązków podatkowych, wynikających z przepisów ustaw podatkowych. Organy podatkowe orzekają w sprawie w drodze decyzji, która zawiera m.in. podstawę prawną oraz uzasadnienie faktyczne i prawne (…)”³

Wyznaczenie upoważnionego zastępcy
Pierwszym i podstawowym prawem podatnika wiążącym się z kontrolą podatkową jest wyznaczenie zgodnie z art. 281a OP upoważnionego zastępcy. Osoba ta reprezentuje podatnika w zakresie kontroli podatkowej oraz odpowiada za bezpośredni kontakt z kontrolującymi. Niewątpliwym plusem omawianej instytucji jest fakt, że umożliwia ona podmiotowi kontrolowanemu ustanowienie, w formie pisemnej, pełnomocnika jeszcze przed wszczęciem kontroli podatkowej. Warunkiem skuteczności udzielonego pełnomocnictwa jest zgłoszenie tego pełnomocnictwa naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu w sprawie opodatkowania podatkiem.

W tym miejscu należy wskazać, iż instytucja upoważnionego zastępstwa jest nietożsama z pełnomocnictwem procesowym, na co zwrócił uwagę Wojewódzki Sądu Administracyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 8 grudnia 2011 r. ,,(…) Art. 281a § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) upoważnia m.in. podatnika do ustanowienia stałego upoważnienia do reprezentowania go w trakcie kontroli podatkowej. Celem wprowadzenia powołanej regulacji było zapewnienie osobie kontrolowanej ochrony już przy pierwszej czynności kontroli poprzez umożliwienie wyznaczenia osoby upoważnionej do jej reprezentowania w razie wszczęcia kontroli. Należy odróżnić instytucję upoważnienia do reprezentowania podatnika w trakcie kontroli podatkowej uregulowaną w art. 281 a § 1 ustawy (dział VI ustawy) od pełnomocnictwa procesowego, normowanego w dziale IV ustawy. Są to dwie odmienne instytucje. Wprawdzie w sprawach nieuregulowanych w dziale VI odpowiednio zastosowanie mają m.in. przepisy art. 135-138 ustawy, jednak z uwagi na brzmienie art. 281 ustawy przepis art. 137 § 3 ustawy stanowiący, że pełnomocnik jest obowiązany do złożenia do akt sprawy oryginału lub urzędowo poświadczonego odpisu pełnomocnictwa, nie ma zastosowania. Treść art. 281a § 1 i 2 ustawy nie pozostawia wątpliwości, że upoważnienie do przeprowadzenia kontroli można złożyć właściwemu organowi również przed rozpoczęciem kontroli, tak aby osoba upoważniona działała w imieniu kontrolowanego już od momentu zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli (…)”.⁴

Jeżeli upoważnienie nie stanowi inaczej, przyjmuje się, że osoba wyznaczona jest uprawniona do działania w imieniu podatnika m.in. w zakresie odbioru zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej, odbioru upoważnienia do przeprowadzenia kontroli podatkowej, zakończenia kontroli podatkowej, złożenia wyjaśnień i zastrzeżeń do protokołu kontroli oraz wszystkich czynności kontrolnych.

1) Sygn. akt: II FSK 252/12.
2) Sygn. akt: I FSK 895/11.
3) Sygn. akt: I SA/Po 183/12.
4) Sygn. akt: I SA/Po 562/11.