Podmiotem trzecim pociągniętym do odpowiedzialności posiłkowej może być osoba fizyczna, osoba prawna jak również jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej. Odpowiedzialność posiłkowa jest jednym z nielicznych wyjątków od ogólnej zasady, z której wynika, że do odpowiedzialności o charakterze karnym mogą być pociągane jedynie osoby fizyczne. Zgodnie z art. 24 § 1 kks, do odpowiedzialności posiłkowej może być pociągnięty jedynie taki podmiot trzeci, w stosunku do którego sprawca czynu zabronionego działał jako jego zastępca, a ściślej był jego pełnomocnikiem, zarządcą, pracownikiem lub też działał w jakimkolwiek innym charakterze, a zastępowany podmiot trzeci odniósł albo mógł odnieść w wyniku tego jakąkolwiek korzyść majątkową. Celem, jaki przyświecał ustawodawcy przewidującemu możliwość pociągania podmiotów trzecich do odpowiedzialności karnej skarbowej było zabezpieczenie interesów finansowych Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego. Z mocą od 17 grudnia 2005 r. ustawodawca wprowadził obligatoryjne (wcześniej miało ono jedynie charakter fakultatywny) stosowanie instytucji odpowiedzialności posiłkowej w sytuacji, gdy spełnione są przesłanki uzasadniające jej ustanowienie (tj. podmiot odpowiedzialny posiłkowo odniósł lub mógł odnieść korzyść finansową w wyniku z działania sprawcy przestępstwa).

Siłą rzeczy, ponieważ do odpowiedzialności posiłkowej mogą zostać pociągnięte również podmioty inne niż osoby fizyczne, odpowiedzialność ta ma charakter wyłącznie majątkowy, co oznacza, że może być ona orzeczona jedynie w formie kary grzywny lub też w formie ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów pochodzących z przestępstwa skarbowego lub służących do jego popełnienia. Taka konstrukcja odpowiedzialności stała się konieczna ze względu na techniczną niemożliwość odbycia kary pozbawienia lub ograniczenia wolności przez podmiot nie będący osobą fizyczną.

Najważniejszą cechą właściwą dla odpowiedzialności posiłkowej jest jej subsydiarność. Oznacza to, że dla jej uruchomienia jako konieczna, musi wystąpić przesłanka w postaci braku możliwości ściągnięcia od sprawcy wymierzonej w stosunku do niego kary grzywny lub orzeczonego środka karnego w postaci ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów. Co za tym, idzie, samo ustanowienie podmiotu trzeciego odpowiedzialnego posiłkowo nie oznacza jeszcze nałożenia na ten podmiot odpowiedzialności karnej. Jego odpowiedzialność ma charakter warunkowy i w większości przypadków wygasa z powodu nieziszczenia się warunku niezbędnego do jej uruchomienia. Warunkiem, którego ziszczenie się uruchamia realizację odpowiedzialności posiłkowej jest bezskuteczność egzekucji przeprowadzanej w stosunku do sprawcy przestępstwa skarbowego. Ustanowienie podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo ma zatem na celu jedynie zabezpieczenie skutecznego wykonania kary grzywny. W sytuacji, gdy sprawca uiści wymierzoną w stosunku do siebie karę grzywny lub równowartość pieniężną przepadku przedmiotów – orzeczona wcześniej odpowiedzialność posiłkowa podmiotu trzeciego ustaje. Wyegzekwowanie jedynie części grzywny od sprawcy powoduje ustanie ustalonej subsydiarnie odpowiedzialności posiłkowej podmiotu trzeciego w takiej samej proporcji. Co jest istotne, ewentualna śmierć sprawcy przestępstwa skarbowego, który nie zdążył uiścić swojej kary grzywny nie tylko nie stanowi o ustaniu odpowiedzialności posiłkowej, ale właśnie powoduje jej uruchomienie.

Przepisy kks przewidują, iż przy pociąganiu podmiotu trzeciego do odpowiedzialności posiłkowej, wymierzana w stosunku do takiego podmiotu stawka dzienna kary grzywny może być ustalona w innej (zazwyczaj dużo większej) wysokości niż stawka dzienna grzywny wymierzonej sprawcy. Wynika to stąd, że w stosunku do podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo brane są pod uwagę te same kryteria związane z wydolnością majątkową, które są podstawą ustalenia wysokości stawki dziennej dla sprawcy, a więc „dochody, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe”. Jeśli zatem podmiotem odpowiedzialnym posiłkowo zostanie ustanowiona duża spółka osiągająca rocznie wielomilionowe obroty, to może się zdarzyć, że wymierzona w stosunku do niej stawka dzienna grzywny będzie nawet 400-stu krotnie przewyższała stawkę dzienną ustaloną dla sprawcy. Tak daleka rozbieżność w wysokości możliwego obciążenia finansowego sprawcy i podmiotu trzeciego odpowiedzialnego posiłkowo niejednokrotnie mobilizuje tenże podmiot trzeci do pilnowania sprawcy, aby ten uiścił swoją grzywnę. W sytuacjach skrajnych, zdarza się, że ze sprawcą zawierana jest umowa pożyczki, co ratuje odpowiedzialną posiłkowo spółkę przed dużo większym obciążeniem finansowym.

Odpowiedzialność posiłkowa wymierzana jest tylko w odniesieniu do przestępstw skarbowych, nie znajduje natomiast zastosowania w stosunku do wykroczeń. Wynika to wprost art. 24 § 1 kks.

Opracowana dla potrzeb realizacji stosowania kks odpowiedzialność posiłkowa jako pierwsza ustanowiła wyjątek od reguły, zgodnie z którą do odpowiedzialności karnej pociągane mogą być tylko osoby fizyczne. W dużej mierze w oparciu o jej konstrukcję uchwalona została ustawa z dnia 28 października 2002 r. od odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Odpowiedzialność wynikająca z tej ustawy znacząco różni się jednak od odpowiedzialności posiłkowej uregulowanej w kks, poprzez to, że ma ona charakter niezależny od faktu wykonania lub niewykonania kary grzywny przez sprawcę, podczas gdy odpowiedzialność posiłkowa ma charakter akcesoryjny i ściśle od tego zależy.

[page_break]