Dział spadku może nastąpić na mocy umowy zawartej przez spadkobierców (tzw. umowny dział spadku). Umowa musi być zawarta między wszystkimi spadkobiercami, w braku uczestnictwa któregokolwiek ze współspadkobierców umowa jest nieważna. Dokonanie podziału majątku spadkowego w drodze zawarcia umowy jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje zgoda wszystkich spadkobierców. Jeśli jeden ze spadkobierców sprzeciwia się przeprowadzeniu podziału w sposób ustalony przez pozostałe osoby, wówczas ma miejsce tzw. sądowy dział spadku — sąd przeprowadza podział w drodze wydania stosownego orzeczenia.
Sposób i warunki dokonania podziału w drodze umownego działu spadku, określają same strony. Spadkobiercy nie mogą jednak określić w umowie wielkości przysługujących im udziałów w odmienny sposób, niż wynika to z ustawy lub z treści testamentu. Próba zmiany postanowień testamentowych lub naruszenie przepisów wynikających z ustawy sprawią, że umowa będzie uznana za nieważna. Nie ma natomiast przeciwwskazań, by spadkobiercy objęli umownym działem spadku tylko jego część, a nie całość. Dopuszczalne jest bowiem dokonanie umownego podziału jedynie części spadku (art. 1038 § 2 K.c.). Dokonując umownego działu spadku, należy pamiętać, iż zgodnie z art. 1039 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn, z wyłączeniem darowizn drobnych. Ważne elementem jest także, by w umowie uregulować sprawy związane z zaliczeniem darowizn oraz kwestie wzajemnych roszczeń pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, poczynionych nakładów, pobranych pożytków. Zlekceważenie tych kwestii może doprowadzić do niepotrzebnych sporów w przyszłości. Istotnym elementem jest, iż w dziale spadku nie dokonuje się podziału długów spadkowych. Dział spadku obejmuje jedynie jego aktywa. Wartość czynną spadku określa się wedle stanu i ceny na dzień dokonania działu, a oblicza się ją przez odjęcie od wartości całego spadku długów spadkowych.
Umowa o dział spadku prowadzi do przeniesienia na poszczególnych spadkobierców praw majątkowych objętych – do chwili jej zawarcia – wspólnością majątku spadkowego. Konsekwencją tego jest to, iż w zakresie w jakim dotyczy rzeczy należących do spadku, jest uważana za umowę o przeniesienie własności. W związku z powyższym, gdy umowa o dział spadku obejmuje nieruchomość, wówczas wymagana jest forma aktu notarialnego, pod rygorem nieważności. W takiej sytuacji należy wskazać, iż stawka podatku przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, praw do lokalu spółdzielczego wynosi 2%, a przy przeniesieniu własności innych praw majątkowych – 1%. Mając na uwadze powyższe, należy pamiętać, iż w/w podatek powinien zostać uiszczony w terminie 14 dni od dnia zawarcia umowy, chyba że podatek jest pobierany przez notariusza (w przypadku umowy w formie aktu notarialnego).
