Wady oświadczenia woli powodujące jego nieważność

W obrocie prawnym najczęściej spotykanymi formami złożenia oświadczenia woli jest jej wypowiedzenie lub złożenie stosownego oświadczenie na piśmie. Pewność obrotu wymaga ażeby oświadczenia woli złożone innej osobie nie mogło być dowolnie cofane lub odwoływane. Dając wyraz powyższej konieczności ustawodawca dopuścił możliwość odwołania oświadczenia woli jedynie wówczas gdy odwołanie doszło do wiadomości drugiej osoby jednocześnie z oświadczeniem woli lub wcześniej. Jeżeli natomiast oświadczenie woli zostało już złożone tzn. dotarło do odbiorcy, wówczas co do zasady nie ma możliwości jego odwołania.
Należy jednak wskazać, iż złożone oświadczenie, ażeby mogło uzyskać rangę wiążącego prawnie musi wykazywać następujące cechy:

– wyrażać wolę wywołania określonego skutku prawnego
– być wolne od jakiegokolwiek przymusu fizycznego lub innych okoliczności wyłączających świadome oraz swobodne powzięcie decyzji i wyrażanie woli
– być zrozumiałe co najmniej w takim zakresie, aby przeprowadzona wykładnia ujawniła jego sens.

Jeżeli złożone oświadczenie woli nie wyróżnia się którąkolwiek z wyżej wskazanych cech wówczas należy doszukiwać się wady złożonego oświadczenia woli, które w zależności od stopnia wadliwości powoduje bądź nieważność, bądź możliwość uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia.

Materię wadliwości oświadczeń woli ustawodawca uregulował w treści art. 82 – 88 kodeksu cywilnego. Na podstawie analizy wskazanych powyżej przepisów można podzielić wadliwe oświadczenia woli na oświadczenia cechujące się:

– brakiem świadomości lub swobody, art. 82 kc
– pozornością – art. 83 kc
– błędem – art. 84,85 kc
– podstępem – art. 86 kc
– groźbą – art. 87 kc

Zgodnie z wolą ustawodawcy nieważne z mocy prawa są te oświadczenia woli które:

– zostały złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenia woli;
– zostały złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Złożenie oświadczenia w stanie nieświadomości lub niemożliwości swobodnego powzięcia decyzji i wyrażania woli ma miejsce w szczególności gdy osoba składająca oświadczenie dotknięta jest chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym albo innym, chociażby nawet przemijającym, zaburzeniem czynności psychicznych. Przy czym przyjmuje się, że stan braku świadomości nie musi być całkowity i zupełny, jednak częściowe wyłączenie świadomości musi być znaczne. Ponieważ uzewnętrznienie woli w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji powoduje nieważność dokonanej czynności prawnej można mówić nie tylko o wadzie oświadczenia woli, ale także o wadzie całej czynności prawnej. W doktrynie wskazuje się, iż najczęściej spotykane oświadczenia dotknięte wadliwością braku świadomości lub swobody powzięcia decyzji to oświadczenia składane przez osoby dotknięte chorobami psychicznymi oraz znajdujące się pod wpływem środków odurzających. Niektórzy przedstawiciele doktryny prawniczej dopuszczają także możliwość, ażeby swobodne powzięcie decyzji wyłączała trudna sytuacja ekonomiczna.

Złożenie oświadczenia woli pozornego oznacza, iż osoba składająca oświadczenie nie chce w rzeczywistości wywołać skutku wyrażonego w oświadczeniu. Literalne brzmienie treści art. 83 wskazuje, iż oświadczenie woli złożone pod pozorem może mieć miejsce jedynie w przypadku składania oświadczenia drugiej stronie. Aby dane oświadczenie woli spełniało warunki oświadczenia pozornego muszą zachodzić następujące przesłanki:

– strony, które dokonują czynności prawnej mają w zamiarze wywołanie u osób trzecich przeświadczenia o prawdziwości składanych oświadczeń oraz chęci osiągnięcia określonych skutków prawnych;
– pomiędzy stronami dokonującymi czynności prawnej musi istnieć tajne, niedostępne osobom trzecim porozumienie, że składane oświadczenia woli nie mają wywołać skutków prawnych.

Oświadczenie złożone dla pozoru nie posiada konstytutywnej cechy każdego oświadczenia woli, jakim jest zamiar wywołania skutków prawych. Powyższe sprawia, że oświadczenie takie jest bezwzględnie nieważne. Ustawodawca chcąc jednak zapewnić realizacje zasady zaufania w obrocie ustanowił brak wpływu pozornego oświadczenia woli na dokonaną przez osobę trzecią odpłatną czynność, w wyniku której osoba trzeci uzyskała prawo lub została zwolniona z obowiązku. Powyższa norma ma jednak zastosowanie tylko w przypadku gdy osobie trzeciej nie można zarzucić złej woli tzn. osoba trzecia nie posiadała wiedzy o pozorności oświadczenia.  Osobą trzecią są osoby nie uczestniczące w składaniu lub odbieraniu pozornych oświadczeń woli z wyłączeniem małżonków oraz następców pod tytułem ogólnym uczestników oświadczeń pozornych ( w szczególności ich spadkobierców).

W przypadku złożenia oświadczenia woli, dotkniętego wadą powodującą nieważność oświadczenia z mocy prawa, każdy kto ma w tym interes prawny może wystąpić z powództwem o ustalenie nieważności czynności prawnej. Podstawą prawną wskazanego powyżej powództwa jest art. 189 kodeksu postępowania cywilnego. Roszczenie o stwierdzenie nieważności złożonego oświadczenia woli nie podlega przedawnieniu.

Dodaj komentarz