Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rozwodu można żądać w sytuacji, gdy między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. Do orzeczenia separacji wystarczy zupełny rozkład pożycia. Przez to pojęcie należy rozumieć ustanie wszelkich więzi między małżonkami, zarówno w sferze duchowej, fizycznej jak i gospodarczej.

Sąd nie może jednak orzec rozwodu czy separacji, jeżeli miałoby na tym ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci albo jeżeli z innych względów ich orzeczenie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Dodatkowo, rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, a drugi małżonek nie wyrazi zgody na rozwód.

W wyroku o rozwodzie lub separacji sąd orzeka:

1. o winie rozkładu pożycia – chyba, że strony zgodnie żądają, by sąd nie orzekał o winie;
2. o władzy rodzicielskiej i kontaktach z dzieckiem oraz o kosztach utrzymania i wychowania dzieci małżonków;
3. o sposobie korzystania z mieszkania, gdy małżonkowie mieszkają wspólnie – przez czas ich wspólnego zamieszkania, ewentualnie o eksmisji jednego z małżonków, podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków;
4. o podziale majątku wspólnego, jeżeli jego przeprowadzenie nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu – na wniosek jednego z małżonków.

Sąd może także orzec o obowiązku dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego małżonka oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

Skutkiem rozwodu jest ostateczne rozwiązanie małżeństwa. W rezultacie strony mogą zawrzeć nowy związek małżeński. Ponadto, w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Separacja nie powoduje natomiast rozwiązania małżeństwa, nie ma też charakteru ostatecznego – na zgodne żądanie małżonków sąd orzeka o zniesieniu separacji. Małżonkowie pozostający w separacji nie mogą także zawrzeć nowego małżeństwa. Jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy.

Zgodnie z treścią art. 54 Kodeksu Rodzinnego i opiekuńczego orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. W razie zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy, chyba że małżonkowie zawnioskują o utrzymanie między nimi rozdzielności majątkowej.

Należy dodać, iż w sytuacji gdy jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód.