Tymczasem, korzystanie z tego prawa może wygenerować dla nich znaczące oszczędności finansowe.

Prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego

Prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego wynika z art. 86 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług [ustawa o VAT], zgodnie z którym w zakresie, w jakim nabywane towary i usługi są wykorzystywane do czynności opodatkowanych podatkiem VAT, podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia podatku VAT należnego (kalkulowanego z tytułu sprzedaży) o kwotę podatku VAT naliczonego (zapłaconego w cenie nabywanych towarów i usług).
Zatem, aby jednostka samorządu terytorialnego mogła skorzystać z prawa do odliczenia muszą zostać spełnione następujące warunki:

(a) musi ona zostać uznana za podatnika VAT, oraz
(b) towary i usługi, w związku z nabyciem których podatek został naliczony, są wykorzystywane przez jednostkę (w całości lub części) do czynności opodatkowanych.

Jednostki samorządu terytorialnego jako podatnicy VAT
Ze względu na posiadany status prawny oraz zakres wykonywanych zadań publicznych, jednostki samorządu terytorialnego podlegają szczególnym regulacjom na gruncie przepisów ustawy o VAT.
Z przepisów ustawy o VAT wynika, że jednostka samorządu terytorialnego, jeżeli działa jako organ władzy publicznej, nie jest uznawana za podatnika VAT. Niemniej jednak, stosownie do przepisu art. 15 ust. 6 ustawy o VAT, w przypadku zawarcia przez jednostkę umowy cywilnoprawnej (np. umowy najmu, dzierżawy, na dostaw tzw. mediów itp.), będzie występowała w charakterze podatnika VAT. W rezultacie przychody uzyskiwane przez samorządy z tytułu zawartych umów cywilnoprawnych podlegają reżimowi ustawy o VAT (a więc powinny zostać opodatkowane właściwymi stawkami podatku VAT lub podlegać zwolnieniu z opodatkowania).
Jedną z trudności, wynikającą z mało precyzyjnego brzmienia art. 15 ust. 6 ustawy o VAT, było określenie który z podmiotów – jednostka samorządu terytorialnego czy urząd ją obsługujący – powinien być zarejestrowany jako podatnik VAT.
Kwestia ta doczekała się jednak utrwalonej linii interpretacyjnej i orzeczniczej jednoznacznie wskazującej, że urzędy gmin (starostwa powiatowe), jako jednostki pomocnicze organów wykonawczych samorządów, nie mogą być uznane za odrębnych podatników VAT, a podatek VAT z tytułu świadczenia czynności podlegających opodatkowaniu powinien być rozliczony przez jednostkę samorządu terytorialnego.

Jednostki budżetowe samorządów jako odrębni podatnicy VAT
Kolejny problem, na który natrafiają samorządy pragnące odliczać podatek VAT naliczony, związany jest z funkcjonowaniem samorządowych jednostek budżetowych, które są powoływane w celu realizacji tzw. zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego.

W Polsce ukształtowała sie praktyka, zgodnie z którą organy podatkowe uznają jednostki organizacyjne samorządu za odrębnych od niego podatników podatku VAT. Podejście to zostało jednak podważone w uchwale siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego [NSA] z 24 czerwca 2013 r. (I FPS 1/13), w której NSA uznał, że jednostki budżetowe gminy nie są odrębnymi od gminy podatnikami podatku od towarów i usług. Przyjęcie stanowiska prezentowanego przez NSA oznacza konieczność ujmowania w deklaracji VAT samorządu obrotów jednostek budżetowych. Jednocześnie umożliwia ono odliczenie VAT naliczonego przy nabyciach towarów i usług, które są wykorzystywane do działalności opodatkowanej VAT wykonywanej przez te jednostki budżetowe.

Niestety, wskazana uchwała nie rozwiązała problemu samorządów. Należy bowiem zauważyć, że organy podatkowe do chwili obecnej nie uznają płynących z niej wniosków. Co więcej, jeden ze składów orzekających NSA podjął decyzję o skierowaniu tej kwestii do rozpoznania przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W praktyce oznacza to odłożenie w czasie ostatecznego rozwiązania kwestii traktowania jednostek budżetowych na gruncie podatku VAT i bezpiecznego odliczania VAT płaconego przez samorządy przy nabyciu inwestycji, które następnie są nieodpłatnie przekazywane ich jednostkom budżetowym.

Związek nabywanych towarów i usług z czynnościami opodatkowanymi
Samorządy, będący podatnikami VAT, mają prawo do odliczenia VAT naliczonego z tytułu realizowanych inwestycji (jak np. budowa hali sportowej), jak również z tytułu wydatków ponoszonych na bieżącą działalność. Jedynym warunkiem, który musi zostać spełniony aby ziściło się prawo do odliczenia, jest związek (całkowity lub częściowy) wydatków z wykonywanymi czynnościami opodatkowanymi. Określenia związku wydatków z czynnościami opodatkowanymi dokonuje się w oparciu o tzw. alokację bezpośrednią i pośrednią (współczynnik sprzedaży).

Odliczenie podatku VAT naliczonego, co do zasady, powinno być dokonywane na bieżąco. Podatnicy mogą jednak wykazać podatek VAT naliczony w późniejszym okresie, poprzez złożenie korekt deklaracji VAT (maksymalnie w ciągu 5 lat, licząc od początku roku, w którym powstało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego).

Istnieje także możliwość częściowego odliczenia VAT naliczonego przy nabyciu środków trwałych, które aktualnie są wykorzystywane do czynności zwolnionych z opodatkowania (np. kanalizacja oddana do nieodpłatnego użytkowania). Wymaga to jednak zmiany przeznaczenia środka trwałego, a odliczenie podlega rozłożeniu w czasie.

Mając na uwadze potencjalne oszczędności, poszczególne jednostki samorządu terytorialnego powinny rozważyć skorygowanie swoich rozliczeń. Jednakże, ze względów bezpieczeństwa podatkowego, złożenie korekt deklaracji VAT powinno być poprzedzone uzyskaniem interpretacji indywidualnych, potwierdzających prawo samorządu do odliczenia podatku VAT naliczonego.

Autor:

Katarzyna Siekiera młodszy konsultant w MDDP Z doradztwem podatkowym związana od 2012 r. Karierę zawodową rozpoczęła w firmie FL Tax – Paweł Fałkowski, Kamil Lewandowski Doradcy podatkowi sp. z o.o., gdzie zajmowała się obs ługą podatkową z zakresu m. in. VAT, CIT, PIT, PCC, podatku od nieruchomości krajowych oraz międzynarodowych przedsiębiorstw. Od lutego 2014 r. zwi ązana z MDDP, gdzie specjalizuje się w zakresie podatku od towarów i usług.