Zgodnie z podstawowym przepisem przejściowym w przypadku czynności wykonanej przed dniem zmiany stawki podatku, dla której obowiązek podatkowy powstaje w dniu zmiany stawki podatku lub po tym dniu, czynność ta podlegać będzie opodatkowaniu według stawek podatku obowiązujących dla tej czynności w momencie jej wykonania.
Na podstawie powyższego przepisu dotychczasowe stawki będą miały zastosowanie w przypadku, gdy wydanie towarów lub wykonanie usługi nastąpiło w 2010 r., a powstanie obowiązku podatkowego w 2011 r. Jeżeli podatnik sprzeda towar lub wykona usługę w 2010 r., ale obowiązek podatkowy dla przedmiotowej transakcji powstanie w 2011 r., to wówczas dla takiej transakcji właściwą stawką VAT będzie stawka obowiązująca w 2010 r. Ustawodawca nie był natomiast zobowiązany regulować sytuacji odwrotnej, ponieważ jeżeli z tytułu świadczenia usług lub dostawy towarów obowiązek podatkowy powstanie w grudniu 2010 r., a dostawa towarów lub wykonanie usług nastąpi w styczniu 2011 r., to zastosowanie znajdzie stawka 22% obowiązująca w dniu powstania obowiązku podatkowego – czynność tę należy bowiem wykazać w deklaracji VAT za grudzień 2010 r.
- w dniu poprzedzającym dzień zmiany stawki podatku – w zakresie jej części wykonywanej do dnia poprzedzającego dzień zmiany stawki podatku;
- z upływem tego okresu – w zakresie jej części wykonywanej od dnia zmiany stawki podatku.
W przypadku, gdy nie jest możliwe określenie faktycznego wykonania części czynności w powyższym okresie dla określenia tej części, uznaje się, że czynność wykonywana jest w tym okresie proporcjonalnie. Przykładowo, jeśli ustalony zostanie okres rozliczeniowy z tytułu dostaw energii elektrycznej od 15 grudnia 2010 r. do 14 stycznia 2011 r., w części dotyczącej okresu od 15 do 31 grudnia 2010 r. dokonane dostawy opodatkowane będą stawką 22%, a w części dotyczącej okresu od 1 do 14 stycznia 2011 r. – stawką 23%. Podział wartości czynności na te dwa podokresy może być dokonany w sposób proporcjonalny w tych przypadkach, gdy nie byłoby możliwe określenie faktycznych wartości.
W stosunku do niektórych czynności opodatkowanych ustawodawca powiązał moment powstania obowiązku podatkowego z upływem terminu płatności. Przykładowo, stosownie do art. 19 ust. 13 pkt 1 ustawy o VAT, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą upływu terminu płatności, jeżeli został on określony w umowie właściwej dla rozliczeń z tytułu świadczenia usług telekomunikacyjnych i radiokomunikacyjnych, dostaw energii elektrycznej, gazu, wody, etc. Zgodnie z ustawą nowelizującą w przypadku tych czynności, jeśli wystawiono fakturę, a po wystawieniu tej faktury uległa zmianie stawka podatku w odniesieniu do okresów rozliczeniowych objętych wystawioną fakturą, może być stosowana stawka podatku obowiązująca przed dniem zmiany stawki podatku, pod warunkiem że w pierwszej fakturze wystawianej po dniu zmiany stawki podatku, nie później jednak niż w ciągu 6 miesięcy od dnia zmiany stawki podatku, uwzględniona zostanie korekta rozliczenia objętego fakturą wystawioną przed dniem zmiany stawki podatku.
W zakresie zaliczek otrzymywanych przed zmianą stawki podatkowej, w sytuacji gdy dostawa towaru lub świadczenie usługi nastąpi już po zmianie tej stawki zastosowanie znajdzie art. 41 ust. 14f znowelizowanej ustawy o VAT. Stosownie do tego przepisu, zmiana stawki podatku w odniesieniu do czynności, która zostanie wykonana w dniu zmiany stawki podatku lub po tym dniu, w związku z którą otrzymano całość lub część należności (przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę), i której otrzymanie powoduje powstanie obowiązku podatkowego, nie powoduje zmiany wysokości opodatkowania całości lub części należności, otrzymanej przed dniem zmiany stawki podatku.
Zatem w sytuacji, w której zaliczka na dostawę towarów lub świadczenie usługi zostanie otrzymana w grudniu 2010 r., czyli przy obowiązującej stawce 22%, ale faktyczne wydanie towarów lub wykonanie usługi nastąpi już w 2011 r., czyli w okresie obowiązywania stawki podwyższonej, zasadniczo obowiązek podatkowy powstaje w tym przypadku w momencie otrzymania zaliczki, dlatego też nie powinno budzić wątpliwości, że otrzymanie zaliczki w 2010 r. będzie podlegać stawce VAT 22% (niezależnie czy będzie to zaliczka 100% czy mniejsza). Jeżeli zatem podatnik w 2010 r. otrzymuje zaliczki na poczet dostawy, która ma mieć miejsce w 2011 r., to w sytuacji gdy w chwili dokonania dostawy będzie obowiązywała nowa stawka VAT, w stosunku do zaliczek otrzymanych jeszcze w 2010 r. zastosowanie będzie miała stawka obowiązująca w 2010 r. Jeżeli jednak na dzień dokonania dostawy pozostaną jakiekolwiek płatności, to będą one podlegać opodatkowaniu już według nowej stawki, obowiązującej w dniu dostawy.
