Czy może jednak w najbliższym czasie możliwa jest zmiana stanowiska sądów administracyjnych, a przede wszystkim NSA, w tym zakresie?
W tym miejscu warto przypomnieć, że w dniu 24 października 2011 r. poszerzony skład Naczelnego Sądu Administracyjnego rozstrzygał, czy finansowane przez pracodawcę abonamenty medyczne dla pracowników powinny być traktowane jako przychód pracownika.
Dyskusja wokół abonamentów medycznych trwała od kilku lat i budziła wiele kontrowersji. Spór toczył się o to, czy umożliwienie pracownikom korzystania z prywatnej opieki medycznej (poprzez wykupienie abonamentu medycznego w prywatnej placówce) stanowi nieodpłatne świadczenie dla pracownika.
O ile stanowisko organów podatkowych w tym zakresie było jednolite (o czym świadczą liczne interpretacje podatkowe), o tyle sądy administracyjne nie były już tak jednomyślne. Część składów orzekających wskazywała (podobnie jak organy podatkowe), że już umożliwienie korzystania z opieki medycznej stanowi korzyść dla pracownika. W takim przypadku, samo wykupienie abonamentu dającego możliwość korzystania z opieki medycznej powinno być uznane za nieodpłatne świadczenie i opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Jednak niektóre sądy zajmowały przeciwne stanowisko wskazując, że przychodem pracownika ze stosunku pracy może być tylko świadczenie otrzymane, a nie postawione do dyspozycji. Co oznacza, że o przychodzie pracownika można by mówić tylko wtedy, gdyby korzystał z usług medycznych postawionych do jego dyspozycji i jednocześnie możliwe byłoby ustalenie wartości tego świadczenia. Opłaty ryczałtowej za abonament medyczny nie można zaś rozpatrywać jako ceny za usługi, z których skorzystał pracownik, jest ona bowiem taka sama dla wszystkich pracowników, bez względu na to, czy i z jaką częstotliwością korzystają z usług medycznych.
Powyższy problem był już rozpatrywany przez skład siedmiu sędziów NSA (uchwała z 24 maja 2010 r., sygn. II FPS 1/10). NSA uznał wtedy, że pracownik otrzymuje możliwość skorzystania z usług medycznych już w chwili gotowości danej placówki medycznej do świadczenia pracownikom odpowiednich usług. Zdaniem siedmiu sędziów NSA, pracownik już w tym momencie nabywa nieodpłatne przysporzenie majątkowe stanowiące jego przychód.
NSA w postanowieniu z 5 października 2010 r. (sygn. II FSK 541/09) nie podzielił oceny prawnej wyrażonej w uchwale siedmiu sędziów i wystąpił z ponownym pytaniem prawnym do poszerzonego składu NSA. 24 października 2011 r. poszerzony skład NSA podtrzymał stanowisko zaprezentowane w uchwale z 2010 r., wyraźnie opowiadając się za opodatkowaniem dodatkowych świadczeń medycznych dla pracowników (z wyjątkiem świadczeń medycznych z zakresu medycyny pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy).
Za przyjęciem uchwały głosowało 22 spośród 30 sędziów NSA. Pozostali przedstawili swoje stanowisko w zdaniach odrębnych. Sześciu sędziów odwołując się do przepisów kodeksu cywilnego wskazało, że skoro nabycie uprawnienia staje się definitywne z chwilą oświadczenia osoby trzeciej wobec jednej lub obu stron umowy, że ze świadczenia na jej rzecz chce skorzystać, to nie chcąc skorzystać ze świadczenia (w tym przypadku pakietu medycznego) pracownik nie musi składać żadnego oświadczenia woli. Do czasu wyrażenia woli przyjęcia świadczenia to świadczenie jest tylko postawione do jego dyspozycji, a nie jest świadczeniem otrzymanym. Oznacza to, że dopóki pracownik nie wyrazi woli skorzystania z pakietu i nie zażąda spełnienia na jego rzecz świadczenia medycznego, nie powstaje po jego stronie przychód ze stosunku pracy.
Zdanie odrębne do uchwały zgłosiło także dwóch innych sędziów, którzy wskazali, że uchwała z 24 października narusza jedną z głównych reguł prawa podatkowego, zgodnie z którą, obowiązku podatkowego, a w tym przypadku momentu jego powstania, nie można, tak jak każdego istotnego elementu stosunku prawnopodatkowego domniemywać, wyprowadzać go z wykładni przepisów prawa podatkowego. Obowiązek podatkowy i jego moment kształtowany powinien być przez ustawodawcę, a nie przez organy podatkowe i sądy.
Zgodnie z przepisami prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, uchwała poszerzonego składu NSA ma moc wiążącą w sprawie, w której została wydana. Ponadto, w odniesieniu do analogicznych postępowań ma moc pośrednio wiążącą. Oznacza to, że w przypadku, gdy dany skład orzekający (WSA lub NSA) nie zgadza się ze stanowiskiem zaprezentowanym w uchwale NSA, nie może wydać wyroku sprzecznego z uchwałą. W takiej sytuacji, skład orzekający jest zobowiązany do wystąpienia z pytaniem do odpowiedniego składu NSA.
Należy więc stwierdzić, że zmiana stanowiska NSA w zakresie opodatkowania abonamentów medycznych w najbliższym czasie jest mało prawdopodobna, a stanowisko zaprezentowane w uchwale poszerzonego składu NSA z 24 października będzie wyznaczać linię orzecznictwa w podobnych sprawach.
