Status prawny rolnika ryczałtowego został uregulowany w art. 2 pkt 19 ustawy o podatku o towarów i usług (zwanej dalej: ustawą o VAT), zgodnie z którym rolnikiem ryczałtowym jest podatnik dokonujący dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej lub świadczący usługi rolnicze. Pojęcie działalności rolniczej zostało precyzyjnie określone w art. 2 pkt 15 ustawy o VAT i obejmuje ono m.in. produkcję roślinna i zwierzęca, w tym również produkcję materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcję warzywniczą, gruntową, szklarniową i pod folią, produkcję roślin ozdobnych, grzybów uprawnych i sadowniczą. Natomiast produktami rolnymi są towary enumeratywnie wyliczone w załączniku nr 2 do ustawy o VAT (załącznik wymienia również katalog usług rolniczych) oraz towary wytworzone z nich przez rolnika ryczałtowego z produktów pochodzących z jego własnej działalności rolniczej przy użyciu środków zwykle używanych w gospodarstwie rolnym, leśnym i rybackim.
Z kręgu rolników ryczałtowych zostali wyłączeni podatnicy zobowiązani na podstawie odrębnych przepisów do prowadzenia ksiąg rachunkowych.
Status rolnika ryczałtowego nabywany jest z mocy prawa i nie wymaga rejestracji. Jednakże rolnik ryczałtowy, który dokonuje dostaw produktów rolnych lub świadczy usługi rolnicze zwolnione od podatku VAT na mocy art. 43 ust. 3 ustawy o VAT, ma prawo rezygnacji z tej formy zwolnienia od VAT. W tym celu musi jednak spełnić ściśle określone w przepisach warunki. Rezygnacja taka będzie więc możliwa pod warunkiem:
- dokonania w poprzednim roku podatkowym dostawy produktów rolnych oraz świadczenia usług rolniczych o wartości przekraczającej 20.000 zł, oraz
- dokonania zgłoszenia rejestracyjnego, jako podatnik VAT (art. 96 ust. 1 i 2 ustawy o VAT), oraz
- prowadzenia pełnej ewidencji dla celów VAT.
Poza powyżej określonymi warunkami wymagane jest również, aby przez okres co najmniej 3 kolejnych miesięcy poprzedzających bezpośrednio miesiąc, od którego rezygnuje ze zwolnienia rolnik prowadził uproszczoną ewidencję dla celów podatku VAT (taką jaką obowiązani są prowadzić podatnicy zwolnieni podmiotowo od VAT z uwagi na wysokość sprzedaży opodatkowanej, która nie przekroczyła w danym roku podatkowym kwoty 100.000 złotych).
Warto również dodać, że rezygnacja ze statusu rolnika ryczałtowego nie jest bezpowrotna. Po upływie 3 lat, w których podatnik rozliczał podatek VAT, może on złożyć stosowne zawiadomienie do naczelnika urzędu skarbowego przed początkiem miesiąca (kwartału), w którym chce ponownie korzystać ze zwolnienia jako rolnik ryczałtowy.
W praktyce zdarzają się również sytuacje, że rolnik oprócz dostawy produktów rolnych, pochodzących z własnej produkcji rolnej oraz świadczenia usług w zakresie rolnictwa dokonuje również dostawy innych towarów (w tym produktów rolnych nie będących jego produktami, ale nabytych w tym celu od innych podmiotów). W związku z tym wyróżnić można trzy grup sytuacji. Po pierwsze, podatnik może korzystać ze zwolnienia jako rolnik ryczałtowy w zakresie własnej produkcji rolnej oraz korzystać ze zwolnienia od podatku z tytułu pozostałych dostaw i świadczenia usług, w przypadku gdy wartość tych pozostałych dostaw nie przekroczyła 100.000 złotych. Po drugie, podatnik może korzystać ze zwolnienia jako rolnik ryczałtowy i równocześnie być opodatkowanym podatnikiem VAT z tytułu dostaw innych produktów niż własne produkty rolne oraz świadczenia usług innych niż usługi rolnicze. Po trzecie, rolnik ryczałtowy może zrezygnować z tego statusu i zarejestrować się jako czynny podatnik VAT, wówczas cała prowadzona przez niego działalność zostanie objęta podatkiem VAT na ogólnych zasadach.
