Potrąceniu mogą podlegać zarówno zobowiązania podatkowe, jak i zaległości wraz z odsetkami. Art. 64 § 4 Ordynacji podatkowej pozwala także na wniosek podatnika zaliczyć wierzytelności na poczet jego przyszłych zobowiązań podatkowych. Nie jest to jednak potrącenie w rozumieniu przepisów Ordynacji podatkowej.
W przepisach Ordynacji podatkowej rozróżniamy dwa rodzaje potrącenia:
– potrącenie wierzytelności względem Skarbu Państwa;
– potrącenie wierzytelności względem jednostki samorządu terytorialnego.
Potrącenie z wierzytelności względem Skarbu Państwa lub państwowej jednostki budżetowej może być dokonane, jeżeli wierzytelność ta jest wzajemna, bezsporna (stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu lub ostateczną decyzją, lub dłużnik jej nie kwestionuje), wymagalna i oparta na określonym tytule prawnym. Wierzytelność do potrącenia może wynikać z:
– prawomocnego wyroku sądowego wydanego na podstawie art. 417 lub art. 419 Kodeksu cywilnego;
– prawomocnej ugody sądowej zawartej w związku z zaistnieniem okoliczności przewidzianych w art. 417 lub art. 419 Kodeksu cywilnego;
– nabycia przez Skarb Państwa nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub wywłaszczenia nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami;
– odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, uzyskanego na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego;
– odszkodowania uzyskanego na podstawie przepisów o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz bytu Państwa Polskiego;
– odszkodowania orzeczonego w decyzji organu administracji rządowej;
– wzajemnych, bezspornych i wymagalnych wierzytelności podatnika wynikających z robót budowlanych, dostaw lub usług wykonanych dla państwowych jednostek budżetowych przez podatnika w trybie przepisów o zamówieniach publicznych, pod warunkiem, że potrącenie dokonywane jest przez tego podatnika i z tej wierzytelności.
Potrącenia wierzytelności względem jednostki samorządu terytorialnego następuje na tych samych zasadach jak w przypadku wierzytelności względem Skarbu Państwa, z tym że inne są tu tytuły przysługujące podatnikowi. Są to wierzytelności z tytułu:
– prawomocnego wyroku sądowego wydanego na podstawie art. 420 Kodeksu cywilnego;
– prawomocnej ugody sądowej zawartej w związku z zaistnieniem okoliczności przewidzianych w art. 420 Kodeksu cywilnego;
– nabycia przez gminę, powiat lub województwo nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub wywłaszczenia nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami;
– odszkodowania orzeczonego w decyzji wydanej przez wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa;
– a także podobnie jak w przypadku wierzytelności Skarbu Państwa – wzajemnych, bezspornych i wymagalnych wierzytelności podatnika wynikających z robót budowlanych, dostaw lub usług wykonanych dla jednostek samorządu terytorialnego przez podatnika w trybie przepisów o zamówieniach publicznych, pod warunkiem, że potrącenie dokonywane jest przez tego podatnika i z tej wierzytelności.
W obu rodzajach potrąceń (względem Skarbu Państwa jak i względem jednostki samorządu terytorialnego) wierzytelności wynikających z innych tytułów niż wierzytelności wynikające z robót budowlanych, dostaw lub usług wykonanych przez podatnika w trybie przepisów o zamówieniach publicznych można dokonać potrącenia także wobec nabywców tych wierzytelności. Natomiast wierzytelności wynikające z robót budowlanych, dostaw lub usług wykonanych przez podatnika w trybie przepisów o zamówieniach publicznych mogą być dokonane tylko przez podatnika, który wykonał powyższe czynności (a nie np. przez nabywcę jego wierzytelności).
Potrącenie może nastąpić z urzędu lub na wniosek podatnika. Jeżeli potrącenie następuje z urzędu, to następuje ono z dniem wydania postanowienia o potrąceniu, jeżeli natomiast z inicjatywy podatnika, to potrącenie następuje z dniem złożenia wniosku w tej sprawie, o ile został uwzględniony. Uwzględnienie wniosku następuje w formie postanowienia, na które służy zażalenie, natomiast odmowa potrącenia następuje w formie decyzji, od której podatnikowi przysługuje odwołanie. W dniu, w którym nastąpiło potrącenie skompensowane, zobowiązanie podatkowe wygasa. Wygasa całkowicie, jeżeli wierzytelność przysługująca podatnikowi względem Skarbu Państwa lub państwowej jednostki budżetowej jest równa lub wyższa od zobowiązania podatkowego. Jeżeli natomiast jest mniejsza, zobowiązanie podatkowe wygasa częściowo.
Potrącenie jako forma wygaśnięcia zobowiązania podatkowego dotyczy tylko podatnika, nie przysługuje natomiast płatnikowi czy inkasentowi.
