Wobec powyższego warto się zastanowić kiedy w ogóle praca zmianowa ma miejsce.
Zgodnie z definicją zawartą w Kodeksie Pracy przez pracę zmianową należy rozumieć wykonywanie pracy według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory wykonywania pracy po upływie określonej liczby godzin i dni (art. 128 § 2 Kodeksu pracy). Definicja polskiego Kodeksu Pracy różni się jednak o tej wynikającej z art. 2 pkt 5 Dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy [Dyrektywa], która weszła w życie w Polsce 2 sierpnia 2004 r.
Zgodnie z art. 2 pkt 5 Dyrektywy „praca w systemie zmianowym” oznacza każdą formę organizacji pracy w systemie zmianowym, zgodnie z którą pracownicy zmieniają się na tych samych stanowiskach pracy według określonego harmonogramu, łącznie z systemem następowania po sobie, który może mieć charakter nieprzerwany lub przerywany oraz pociąga za sobą konieczność wykonywania pracy przez pracownika o różnych porach w ciągu określonych dni lub tygodni. Z powyższej regulacji Dyrektywy wynika, że cechą charakterystyczną pracy zmianowej jest zmiana pracowników na tych samych stanowiskach.
Podobne stanowisko zajęła Komisja Prawna Głównego Inspektora Pracy (Stanowisko Komisji Prawnej Głównego Inspektora Pracy z dnia 13 sierpnia 2009 r. nr KPGIP 2009/08/13-1, w sprawie pojęcia systemu pracy zmianowej), która stwierdziła, iż pojęcie pracy zmianowej, o której mowa w art. 128 § 2 pkt 1 KP należy interpretować w związku z art. 2 ust. 5 Dyrektywy. Zatem należy uznać, że „cechą charakterystyczną pracy zmianowej jest zmiana pracowników na tych samych stanowiskach. Nie jest zatem pracą zmianową na przykład praca, w której pracownik pracuje cztery dni od godziny 7, a jeden dzień od godziny 10, jeżeli nie zmienia innego pracownika na tym stanowisku. Można to uznać jedynie jako indywidualny rozkład czasu pracy tego pracownika.”
W świetle powyższych wyjaśnień praca zmianowa występuje wtedy gdy pracownicy zmieniają się na tych samych stanowiskach. Na przykład jedni pracują od 6 do 14, a kolejni od 14 do 22. Przyjmuje się również, że definicję pracy zmianowej spełniają te sytuacje kiedy pracownicy muszą przekazać kolejnym swoje obowiązki, w związku z czym czas pracy każdej zmiany, częściowo pokrywa się z czasem pracy kolejnej. Na przykład – pierwsza zmiana od 6 do 14, druga zmiana od 13.30 do 21.30.
W konsekwencji oznacza to, że sam fakt, że w jednym tygodniu praca jest rozpoczynana o godzinie 8.30 a w innym o 10.30 nie świadczy o tym, że pracownik pracuje w zmianowym systemie czasu pracy (chociaż z literalnego brzmienia definicji z art. 128 § 2 Kodeksu pracy wynika, że tak jest). W pojęciu pracy zmianowej mieszczą się tylko te przypadki, w których pracownik przy okazji zmiany pory wykonywania pracy zmienia także innego pracownika przy tej samej pracy.
Pojawiają się co prawda głosy, że również praca na tzw. „zakładkę” tj. wtedy kiedy pracownicy rozpoczynają i kończą pracę o różnych godzinach a przez część dnia pracy pracują razem) również może być uznana za pracę zmianową. Jednak stanowisko to jest niekonsekwentne gdyż z jednej strony twierdzi, że taka praca ma charakter zmianowy z drugiej pozbawia pracodawcy przywileju skrócenia tygodniowego wypoczynku pracownika jaki wiąże się z pracą zmianową. W tym kontekście można mieć również wątpliwości czy w takim razie pracownik zatrudniony w tak specyficznym systemie zmianowym będzie mógł być zatrudniony w niedzielę lub święto skoro praca w niedzielę lub święto w systemie zmianowym również jest pewnym wyjątkiem (podobnie jak prawo do skrócenia tygodniowego wypoczynku).
Podsumowując, przepisy polskiego kodeksu pracy zawierają nieco odmienną definicję pracy zmianowej od tej zawartej w prawie wspólnotowym. W konsekwencji może się okazać, że to co można by uznać za pracę zmianową w rozumieniu polskich przepisów nie jest uznawane za pracę zmianową w świetle prawa europejskiego.
Podstawa prawna
art. 128 § 2 Kodeksu pracy
art. 2 pkt 5 Dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy
