W takiej sytuacji przyjmuje się, że zdarzenie przeszłe powoduje powstanie obecnego obowiązku wówczas, gdy w świetle wszystkich dostępnych dowodów i określeń, istnienie obowiązku na dzień bilansowy jest bardziej prawdopodobne niż jego brak. Rachunkowość opiera się na dowodach, faktach, potwierdzeniach, natomiast o kwalifikacji rezerw decyduje prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska. Zgodnie z regulacjami krajowymi oraz MSR 37 wynika to z faktu, iż z rezerwami nierozerwalnie związana jest niepewność. Niepewność można wyjaśnić wtedy, gdy uda się poszczególnym sytuacjom występującym w przedsiębiorstwie przypisać prawdopodobieństwo ich faktycznego wystąpienia. Liczone prawdopodobieństwo powinno przekraczać 50% by rezerwę stworzyć. Widać tu wyraźnie jak ważnym jest fakt otrzymania właściwych danych dla utworzenia rezerwy, na przykład tam, gdzie należy utworzyć rezerwę na naprawę gwarancyjną informacja płynie z działu serwisu lub remontowego. Nie ma zatem możliwości tworzenia rezerwy na sytuacje, gdzie takiego obowiązku nie zanotowano, na przykład rezerwa na przyszłe straty operacyjne lub przyszłe koszty związane ze zdarzeniami losowymi. Zawsze wiąże się on ze stroną trzecią, przy czym tożsamość tej strony nie musi być określona. Innymi słowy rezerwa nie musi być jednoznacznie identyfikowana z konkretną osobą fizyczną lub prawną. Występuje tu zatem brak przypisania rezerwy do konkretnej osoby. Taka sytuacja występuje przy rezerwach na przykład na odprawy emerytalne, na nagrody jubileuszowe, na nagrody z zysku czy na naprawy gwarancyjne. Rezerwa nie zawiera zatem tożsamości, natomiast warunkiem jej utworzenia jest możliwość wiarygodnego określenia kwoty zobowiązania.
Rezerwy na zobowiązania jak i zobowiązania warunkowe stanowią element kategorii zobowiązań. Według art. 3 ust. 1 pkt 20 u.o.r. zobowiązania to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki. W Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej zobowiązania są interpretowane jako obecny obowiązek jednostki gospodarczej, powstały w wyniku zdarzeń z przeszłości, którego wypełnienie, według przewidywań, spowoduje wypływ z jednostki gospodarczej środków zawierających korzyści ekonomiczne. Istnieje jednak wyraźne rozróżnienie rezerw od zobowiązań warunkowych.
Zobowiązanie warunkowe jest:
1) możliwym obowiązkiem, który powstaje na skutek zdarzeń przeszłych i którego istnienie zostanie potwierdzone dopiero w momencie wystąpienia lub nie wystąpienia jednego lub więcej niepewnych przyszłych zdarzeń, które nie w pełni podlegają kontroli jednostki, lub
2) obecnym obowiązkiem powstałym w skutek zdarzeń przeszłych, który nie jest ujmowany w sprawozdaniu finansowym, ponieważ:
– nie jest prawdopodobne, aby w celu wypełnienia obowiązku konieczne było wydatkowanie zasobów ucieleśniających korzyści ekonomiczne, lub
– kwota zobowiązania nie może być określona wystarczająco wiarygodnie.
Zasadniczo, zobowiązania warunkowe są to wynikające ze zdarzeń przeszłych możliwe obowiązki, których ewentualnym potwierdzeniem będą przyszłe niepewne zdarzenia.
Dodatkowo, jako zobowiązania warunkowe, MSR 37 traktuje istniejące obowiązki, które nie kwalifikowały się do ujęcia w postaci rezerwy, gdyż nie spełniały wymogu prawdopodobieństwa wypływu zasobów lub wiarygodnej wyceny. Zobowiązania warunkowe nie powinny być ujmowane w bilansie. Jednostka powinna ujawnić informację o zobowiązaniu warunkowym w notach, chyba że możliwość wydatkowania zasobów w związku z wypełnieniem obowiązku jest znikoma. Nieznaczna granica dzieląca te dwie kategorie wskazuje na fakt, iż jednostka powinna na bieżąco oceniać, czy zaistniałe zdarzenia nie spowodowały, że w odniesieniu do pozycji kwalifikowanej jako zobowiązanie warunkowe nie stała się prawdopodobna konieczność wydatkowania zasobów ucieleśniających korzyści ekonomiczne i w związku z tym nie trzeba utworzyć rezerwy. Przykład stanowić tu może dylemat tworzenia rezerwy na poręczenie pożyczki przez jedną firmę na rzecz innej firmy, gdzie sytuacja finansowa jednostki, której się tą pożyczkę poręcza może się zmieniać. W sytuacji gdy sytuacja finansowa według analiz firmy, której poręczyliśmy pożyczkę jest dobra tzn. płaci zobowiązania w terminie, nie ma trudności z płynnością – wtedy nie tworzy się rezerwy, a tylko zobowiązanie warunkowe. W sytuacji natomiast trwałego pogorszenia sytuacji należy obowiązkowo taką rezerwę utworzyć. Jeżeli pojawia się obowiązek powinien zostać wykazany w bilansie. Jeśli w świetle wiarygodnych dowodów nie jest prawdopodobne istnienie obowiązku lub to, że w związku z tym obowiązkiem będzie musiało dojść do wydatkowania zasobów, rezerwa nie powinna być utworzona. Decyzja o uznaniu bądź nie uznaniu rezerwy posiada bezpośrednie odniesienie na wynik finansowy.
Rezerwy na zobowiązania jak i zobowiązania warunkowe stanowią element kategorii zobowiązań. Według art. 3 ust. 1 pkt 20 u.o.r. zobowiązania to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki. W Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej zobowiązania są interpretowane jako obecny obowiązek jednostki gospodarczej, powstały w wyniku zdarzeń z przeszłości, którego wypełnienie, według przewidywań, spowoduje wypływ z jednostki gospodarczej środków zawierających korzyści ekonomiczne. Istnieje jednak wyraźne rozróżnienie rezerw od zobowiązań warunkowych.
Zobowiązanie warunkowe jest:
1) możliwym obowiązkiem, który powstaje na skutek zdarzeń przeszłych i którego istnienie zostanie potwierdzone dopiero w momencie wystąpienia lub nie wystąpienia jednego lub więcej niepewnych przyszłych zdarzeń, które nie w pełni podlegają kontroli jednostki, lub
2) obecnym obowiązkiem powstałym w skutek zdarzeń przeszłych, który nie jest ujmowany w sprawozdaniu finansowym, ponieważ:
– nie jest prawdopodobne, aby w celu wypełnienia obowiązku konieczne było wydatkowanie zasobów ucieleśniających korzyści ekonomiczne, lub
– kwota zobowiązania nie może być określona wystarczająco wiarygodnie.
Zasadniczo, zobowiązania warunkowe są to wynikające ze zdarzeń przeszłych możliwe obowiązki, których ewentualnym potwierdzeniem będą przyszłe niepewne zdarzenia.
Dodatkowo, jako zobowiązania warunkowe, MSR 37 traktuje istniejące obowiązki, które nie kwalifikowały się do ujęcia w postaci rezerwy, gdyż nie spełniały wymogu prawdopodobieństwa wypływu zasobów lub wiarygodnej wyceny. Zobowiązania warunkowe nie powinny być ujmowane w bilansie. Jednostka powinna ujawnić informację o zobowiązaniu warunkowym w notach, chyba że możliwość wydatkowania zasobów w związku z wypełnieniem obowiązku jest znikoma. Nieznaczna granica dzieląca te dwie kategorie wskazuje na fakt, iż jednostka powinna na bieżąco oceniać, czy zaistniałe zdarzenia nie spowodowały, że w odniesieniu do pozycji kwalifikowanej jako zobowiązanie warunkowe nie stała się prawdopodobna konieczność wydatkowania zasobów ucieleśniających korzyści ekonomiczne i w związku z tym nie trzeba utworzyć rezerwy. Przykład stanowić tu może dylemat tworzenia rezerwy na poręczenie pożyczki przez jedną firmę na rzecz innej firmy, gdzie sytuacja finansowa jednostki, której się tą pożyczkę poręcza może się zmieniać. W sytuacji gdy sytuacja finansowa według analiz firmy, której poręczyliśmy pożyczkę jest dobra tzn. płaci zobowiązania w terminie, nie ma trudności z płynnością – wtedy nie tworzy się rezerwy, a tylko zobowiązanie warunkowe. W sytuacji natomiast trwałego pogorszenia sytuacji należy obowiązkowo taką rezerwę utworzyć. Jeżeli pojawia się obowiązek powinien zostać wykazany w bilansie. Jeśli w świetle wiarygodnych dowodów nie jest prawdopodobne istnienie obowiązku lub to, że w związku z tym obowiązkiem będzie musiało dojść do wydatkowania zasobów, rezerwa nie powinna być utworzona. Decyzja o uznaniu bądź nie uznaniu rezerwy posiada bezpośrednie odniesienie na wynik finansowy.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694, z późn. zm.) – dalej u.o.r. –
2. MSR 37 „Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe”