Rada pracowników jest nowym przedstawicielstwem pracowników funkcjonującym u pracodawców, obok dotychczasowych przedstawicielstw, w szczególności obok zakładowych organizacji związkowych. Są one najsłabszą formą udziału pracowników w zarządzaniu zakładem pracy. Ich uprawnienia sprowadzają się do pozyskiwania od pracodawcy informacji o działalności przedsiębiorstwa, jego sytuacji ekonomicznej, stanie i strukturze zatrudnienia oraz planowanych zmianach w przedmiotowym zakładzie oraz przedstawiania pracodawcy szczegółowych w tych sprawach.
Rady pracowników powinny funkcjonować w podmiotach gospodarczych (głównie w przedsiębiorstwach) zatrudniających co najmniej 50 pracowników ( nie dotyczy to przedsiębiorstw państwowych w których utworzony jest samorząd załogi przedsiębiorstwa; przedsiębiorstw mieszanych m.in. przedsiębiorstw państwowo-spółdzielczych, państwowo-społecznych oraz państwowych instytucje filmowe. Liczbę zatrudnionych u pracodawcy pracowników należy ustalić w tym przypadku według przeciętnej liczby zatrudnionych na podstawie stosunku pracy w okresie 6 miesięcy poprzedzających dzień powiadomienia pracowników o wyborach rady pracowników. Jeżeli w zakładzie nie działają związki zawodowe, pracodawca, w sposób u siebie przyjęty tj. poprzez ogłoszenie na tablicy informacyjnej lub pocztą elektroniczną, powinien poinformować pracowników o przysługujących im uprawnieniach do wyboru rady pracowników i jej uprawnieniach.
Po przekazaniu pracownikom informacji o możliwości utworzenia rady pracowników i jej uprawnieniach, inicjatywa utworzenia rady należy do nich. Wybory członków rady pracowników pracodawca organizuje bowiem na pisemny wniosek grupy co najmniej 10% pracowników zatrudnionych w zakładzie. W razie okoliczności, iż u pracodawcy istniała już rada pracowników, zgodnie ze zmianami jakie weszły w życie w lipcu 2009 r., pracodawca zobowiązany jest do zorganizowania wyborów członków kolejnej rady pracowników co najmniej na 14 dni przed upływem kadencji poprzednio istniejącej. (art. 11.5. ustawy ).
Ilość członków rad pracowników uzależniona jest od liczby zatrudnionych u danego pracodawcy, pracowników:
– 3 członków Rady- od 50 do 250 pracowników
– 5 członków Rady- od 251 do 500 pracowników
– 7 członków Rady- powyżej 500 pracowników. (art. 3)
W przypadku gdy pracodawca otrzyma wniosek 10% załogi w sprawie powołania rady pracowników, powinien przystąpić do organizacji wyborów, powiadamiając pracowników o terminie ich przeprowadzenia oraz możliwości zgłaszania kandydatów na członków rady pracowników. Powiadomienie to powinno nastąpić nie później niż na 30 dni przed dniem wyborów. Z kolei zgłaszania kandydatów pracownicy mogą dokonać w terminie 21 dni od dnia powiadomienia ich o terminie wyborów. Kandydować może każdy pracownik, który przepracował u danego pracodawcy co najmniej rok. Ta klauzula nie obowiązuje, gdy pracodawca działa krócej niż rok. Ograniczenia co do kandydowania do rady, dotyczą w szczególności prezesów, ich zastępcy, głównego księgowego, radcy prawny zatrudnionego u pracodawcy oraz pracowników młodocianych, którzy pozbawieni są tego uprawnienia. (art. 9 pkt. 3). Kandydaci do rady pracowników są zgłaszani na piśmie do komisji wyborczej mając poparcie co najmniej 10 pracowników gdy pracodawca zatrudnia do 100 osób, lub mając poparcie co najmniej 20, gdy u pracodawcy jest zatrudnionych powyżej 100 pracowników.
Wybory są ważne jeżeli wzięło w nich udział co najmniej 50 proc. załogi (art. 10 ust. 5 ustawy). Nowelizacja zmieniła jednakże kwestię przyprowadzenie kolejnych wyborów do rady, dając uprawnienie pracodawcy do przeprowadzenie ponownych wyborów, w terminie do 30 dni od dnia pierwszych wyborów, których ważność nie jest uzależniona od ilości pracowników biorących w nich udział. (art.10 ust. 6).
Kadencja rady trwa 4 lata. Członkowie Rady objęci są ochroną przed zwolnieniem na czas trwania kadencji, z tym że pracownicy zatrudnieni na czas określony- do czasu trwania umowy, jeżeli kończy się ona w czasie kadencji rady. Członkostwo w radzie ustaje w razie rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, zrzeczenia się funkcji, lub wniosku w sprawie ustania członkostwa podpisanego co najmniej przez 50 % pracowników zatrudnionych u pracodawcy, przez okres co najmniej 6 miesięcy.
