Przepisy ustawy o podatku od towarów i usług (ustawa o VAT) nie zawierają jasnych regulacji w tym zakresie. Zgodnie z prezentowaną ostatnio linią orzeczniczą przyjmuje się, że sprzedaż wierzytelności (zarówno własnych, jak i nabytych wcześniej od innego podmiotu, tj. wierzytelności cudzych) stanowi element usługi świadczonej przez nabywcę wierzytelności. Usługa ta polega na zwolnieniu zbywającego wierzytelność z długu i uwolnieniu go od ciężaru i ryzyka związanego z jego ściąganiem. Takie stanowisko zostało wyrażone m.in. w wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 marca 2008 r., sygn. II FSK 74/07 oraz II FSK 67/07, z 27 maja 2008 r. sygn. II FSK 747/07, w wyroku WSA w Gdańsku z 12 maja 2009 r., sygn. I SA/Gd 935/08; Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z 3 kwietnia 2008 r., sygn. I SA/Sz 858/07).
Na temat opodatkowania sprzedaży wierzytelności „cudzych” podatkiem od towarów i usług wypowiedział się ostatnio Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (dalej: Sąd) w wyroku z 18 września 2009 r. (sygn. III SA/Wa 266/09, wyrok nieprawomocny). Sprawa, w której rozstrzygał Sąd, dotyczyła sprzedaży wierzytelności pomiędzy podmiotami profesjonalnie zajmującymi się obrotem i obsługą wierzytelności. Na mocy zawartej umowy Skarżąca dokonywała przelewu wierzytelności, które nabywała uprzednio od swoich klientów.
Nie negując dotychczasowego orzecznictwa sądów administracyjnych w zakresie opodatkowania VAT transakcji dotyczących wierzytelności własnych (tj. wierzytelności wynikające z dokonanych dostaw towarów bądź wyświadczonych usług) Sąd zauważył, że sprzedaż wierzytelności „cudzych” dokonywana pomiędzy podmiotami profesjonalnie zajmującymi się obrotem wierzytelnościami różni się od sytuacji, gdy zbywcą wierzytelności jest przedsiębiorca zbywający wierzytelności własne. Różnicy tej nie dostrzegł Minister Finansów wydając interpretację prawa podatkowego, która stanowiła przedmiot rozstrzygnięcia Sądu.
Jak wskazał WSA w Warszawie, dokonując klasyfikacji transakcji sprzedaży wierzytelności dla celów opodatkowania VAT należy wziąć pod uwagę ustalenia dokonane przez strony transakcji, a w szczególności zakres wzajemnych obowiązków. W sytuacji, kiedy dokonana transakcja nie rodzi pomiędzy nimi innych zobowiązań niż przelew wierzytelności z jednej strony oraz zapłata należnego wynagrodzenia z drugiej strony, w szczególności „nabywca dokonując zakupu wierzytelności nie zobowiązuje się do żadnych innych działań na rzecz zbywcy wierzytelności”, wówczas w ocenie Sądu nie mamy do czynienia z usługą świadczoną przez nabywcę wierzytelności na rzecz zbywcy. Zdaniem Sądu usługa podlegająca opodatkowaniu VAT jest wówczas świadczona przez zbywcę wierzytelności. Usługa ta polega na dokonaniu przelewu wierzytelności. Na potwierdzenie prawidłowości takiej tezy Skarżąca powołała otrzymaną klasyfikację statystyczną. Na marginesie należy wskazać, że na możliwość klasyfikacji sprzedaży wierzytelności „cudzej” jako usługi świadczonej przez jej zbywcę wskazał również NSA w wyroku z 3 października 2007 r. (sygn. II FSK 1086/06).
W ocenie Sądu w takiej sytuacji twierdzenie, że „to nabywca wierzytelności świadczy na rzecz sprzedawcy wierzytelności usługę polegającą na uwolnieniu go od wykonywania czynności związanych ze ściągnięciem długu i ryzyka jego nieściągalności” jest nieprawidłowe. Jak argumentuje Sąd, w przedmiotowym stanie faktycznym nie jest zasadne twierdzenie, że celem transakcji jest uwolnienie zbywcy wierzytelności od ciężaru jej egzekwowania. Dokonując bowiem ewentualnej egzekucji wierzytelności jej nabywca będzie działał wyłącznie we własnym imieniu i na własną rzecz, a nie w ramach usługi świadczonej na rzecz zbywcy wierzytelności. Należy jednak zauważyć, że podobne uregulowania wzajemnych obowiązków stron często dotyczą również sprzedaży wierzytelności własnych.
Z konkluzją wynikającą z omawianego wyroku wiąże się pewna niespójność w zakresie ukształtowanego dotychczas podejścia co do opodatkowania sprzedaży wierzytelności. Akceptując podejście wskazane przez Sąd należałoby bowiem przyjąć, że nabywca wierzytelności świadczy usługę na rzecz zbywcy wierzytelności własnej (w przypadku jej nabycia), a jednocześnie w przypadku dalszej jej odsprzedaży świadczy usługę na rzecz kolejnego nabywcy wierzytelności. Ponadto, trudno jest znaleźć uzasadnienie dla różnicowania konsekwencji podatkowych nabycia wierzytelności własnych i cudzych. Kolejnym zagadnieniem wymagającym rozstrzygnięcia jest pytanie o sposób ustalenia podstawy opodatkowania VAT usługi świadczonej przez zbywcę wierzytelności.
Zagadnienie opodatkowania sprzedaży wierzytelności na gruncie podatku VAT było w ostatnich latach przedmiotem wielu kontrowersji, na podstawie których pojawiały się różne stanowiska dotyczące opodatkowania takich transakcji VAT. Omawiane orzeczenie z pewnością stanowi kolejny element rozbudowujący tę i tak już złożoną tematykę.
Podstawa prawna: art. 8 ustawy o podatku od towarów i usług
