Podatnikami podatku od towarów i usług są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

Tak podana definicja podatnika wskazuje na bardzo szeroki katalog adresatów ustawy o podatku od towarów i usług. Spróbujmy zatem określić poszczególne kategorie podmiotów wymienionych przez ustawodawcę. Aby tego dokonać niezbędne jest odwołanie się do prawa cywilnego gdzie mamy wyjaśnione pojęcia osoby prawnej, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizycznej. Osoba prawna została zdefiniowana w kodeksie cywilnym poprzez wskazanie, że jest to ”…Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną”. Należy zatem przyjąć, że będą to podmioty wskazane imiennie takie jak Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski, Polka Akademia Nauk itp. lub zbiorczo (gatunkowo) np. gminy, szkoły wyższe, spółki kapitałowe prawa handlowego (np. spółka z ograniczoną odpowiedzialności, spółka akcyjna). Jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej potocznie zwane ułomnymi osobami prawnymi nie posiadają osobowości prawnej lecz posiada zdolność prawną. Oznacza to że taka organizacja może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania mocą swojego działania, może także pozywać i być pozywaną. Przykładem takich jednostek są spółki osobowe prawa handlowego (np. spółka jawna, spółka partnerka), a także stowarzyszenia, fundacje itp. Osoba fizyczna natomiast to każdy człowiek od chwili urodzenia do chwili śmierci, niezależnie od wieku i sprawności umysłowej.

Konstrukcja zakresu podmiotowego ustawy o podatku od towarów i usług odnosi się do zasady powszechności podatku od wartości dodanej przyjętej wraz z prawem Unijnym. Na gruncie cytowanej ustawy możemy zatem stwierdzić, że podatnikiem VAT jest np. osoba fizyczna (człowiek), który nie osiągnął pełnoletniości np. dziecko, mająca swoich reprezentantów w postaci rodziców lub przedstawicieli wyznaczonych przez sąd. Osoba taka nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych więc nie może skutecznie zaciągać zobowiązań. Posiadając jednak sowich przedstawicieli, którzy ją reprezentują może skutecznie wypełniać obowiązki podatkowe w zakresie podatku VAT. Przykładem może być dziecko, które odziedziczyło majątek generujący dochody podlegające podatkowi VAT. Dziecko będąc właścicielem tego majątku jest zobowiązane w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług a zobowiązania podatkowe będzie wypełniało za pośrednictwem swoich przedstawicieli ustawowych lub przedstawicieli wyznaczonych przez sąd. Zasad powszechności przekłada się również na pozostałe kategorie podmiotów opodatkowanych podatkiem od wartości dodanej. Przykładem mogą być instytucje charytatywne typu fundacyjnego, które mieszczą się w definicji podatnika podatku VAT. Ponadto podatnikiem będą podmioty zagraniczne posiadające oddziały w Polsce ale pod warunkiem, że posiadają w tu stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej. Oznacza to posiadanie odpowiednich zasobów ludzik i technicznych do prowadzenia statutowej działalności gospodarczej. Nie spełniając tych warunków oddział zagraniczny nie posiada samodzielności, która jest kolejnym warunkiem jaki muszą spełnić opisane wyżej kategorie podmiotów aby być podatnikami na gruncie ustawy o podatku od towarów i usług. Aby zrozumieć pojęcie samodzielności w wykonywaniu działalności gospodarczej z przepisu art. 15 ust. 1 należy dokonać definicji negatywnej tego pojęcia. A zatem brak samodzielności w wykonywaniu działalności gospodarczej będzie wyłączał określone podmioty z kategorii podatników VAT. Bardzo dobrym przykładem podmiotów, które takiej samodzielności nie posiadają będą pracownicy i inne osoby w stopniu, w jakim są one związane z pracodawcą przez umowę o pracę lub umową cywilnoprawną np. umowa zlecenie lub umowa o dzieło.

O uznaniu zatem za podatnika podatku od towarów i usług decydują dwa warunki:

Przy łącznym spełnieniu ww. warunków możemy stwierdzić, że jesteśmy podatnikami w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług.

W definicji podatnika VAT pojawia się jeszcze pojęcie osiągniętego celu lub rezultatu wykonywanej działalności. Otóż aby stać się podatnikiem VAT nie ma znaczenia cel lub rezultat wykonywanej działalności. Jest to ryzyko jakie ponosi podmiot podejmujący się prowadzenia działalności gospodarczej i nie może być związane z powstaniem obowiązku podatkowego.

Rozważając kwestię zakresu podmiotowego warto również odnieść się do organów władzy publicznej jako podmiotów, które zgodnie przepisem art. 15 ust. 6 ustawy o podatku od towarów i usług nie uznaje się za podatnika VAT. Jednak należy wyraźnie zaznaczyć, że zgodnie z cytowanym przepisem oraz zasadą powszechności podmioty te nie są podatnikami VAT tylko w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały powołane. Będą zatem podatnikami VAT w zakresie czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych. Przykładem mogą być transakcje sprzedaży majątku wykorzystywanego do działalności statutowej.

Reasumując należy stwierdzić, że zakres podmiotowy w świetle cytowanych przepisów ustawy o podatku o towarów i usług jest bardzo szeroki i zgodnie z powyższymi wywodami prawie każda kategoria podmiotów wyżej opisana spełnia status podatnika. W rzeczywistości jest jednak inaczej gdyż o kwalifikacji danego podmiotu jako podatnika VAT decyduje przede wszystkim pojęcie działalności gospodarczej, które mieści się w kategorii przedmiotowej podatku od towarów i usług. Jednak to zagadnienie szczegółowo opiszę w kolejnej części VAT od podstaw – zakres przedmiotowy opodatkowania podatkiem od towarów i usług.

Autor:

Marcin Borkowski – prawnik, ekspert podatkowy, specjalista w zakresie postępowania podatkowego, kontroli podatkowej, podatku dochodowego oraz podatku od towarów i usług. Doświadczenie zawodowe zdobywał pracując w Urzędzie Skarbowym na stanowisku Zastępcy Naczelnika oraz jako trener podatkowy przy Centrum Edukacji Zawodowej Resortu Finansów. Wykładowca wyższej uczelni w zakresie prawa cywilnego, prawa gospodarczego oraz prawa podatkowego. Obecnie prowadzi własną firmę szkoleniową.