Pryncypialny charakter powyższej zasady dla wymiaru sprawiedliwości w zakresie spraw gospodarczych oraz kontrowersje wokół systemu prekluzji dowodowej w postępowaniu gospodarczym, a w szczególności wokół zasad uwzględniania przez sądy nowych wniosków dowodowych stron w toku procesu i różne praktyki sądów w tym względzie, powodują, iż problem rygoryzmu prekluzji dowodowej i jej skutków dla stron staje się zagadnieniem coraz częściej dyskutowanym, zarówno w praktyce, jak i teorii prawa procesowego.
Zasada prekluzji w postępowaniu gospodarczym wyrażona jest postanowieniami art. 47912 § 1 oraz art. 47914 KPC.
Zgodnie z brzmieniem art. 47912 § 1 KPC, w pozwie powód jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia i dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w pozwie nie było możliwe, albo że potrzeba powołania ich wynikła później. W tym przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.
Kolejną podstawą prawną prekluzji w postępowaniu gospodarczym jest art. 47914 § 2 KPC, stosownie do którego treści, w odpowiedzi na pozew pozwany jest obowiązany podać wszelkie twierdzenia, zarzuty i dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub powstała potrzeba ich powołania. Wyrażoną art. 47914 § 2 KPC zasadę prekluzji stosuje się odpowiednio do zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty, a to zgodnie z art. 47914a KPC.
Wprowadzenie sytemu prekluzji procesowej w postępowaniu gospodarczym stanowi wyraz dążenia do przyspieszenia postępowania i koncentracji materiału dowodowego. Tym samym jest kompromisem pomiędzy zasadą prawdy materialnej nie pozwalającej na jakiekolwiek odstępstwa, a dążeniami do znacznego przyspieszenia postępowania i tym samym osłabieniu zasady prawdy materialnej.
Zgodnie z regulacjami dotyczącymi prekluzji dowodowej powód i pozwany są zmuszeni do ujawnienia swoich stanowisk i dowodów na ich poparcie już w pierwszych pismach procesowych, tym samym umożliwiając sądowi dokonanie prawidłowej oceny. System prekluzji stanowi wyjątek od zasady rządzącej procesem w postępowaniu ogólnym, stosownie do której strona może, aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swoich wniosków, przy zastrzeżeniu niekorzystnych skutków, jakie według przepisów niniejszego kodeksu mogą dla niej wyniknąć z działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu – tak art. 217 § 1 KPC.
Rygor nałożony na strony zasadą prekluzji w postępowaniu gospodarczym nie ma jednak charakteru bezwzględnego bowiem art. 47912 § 1 KPC wyraźnie dopuszcza późniejsze powołanie dalszych twierdzeń i dowodów w sytuacji gdy powołanie ich w pozwie nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. Ponadto ustawodawca przewidział termin, w jakim nowe twierdzenia lub dowody powinny zostać przez strony powołane – zgodnie z art. 47912 § 1 zd. 2 KPC, dalsze twierdzenia i dowody powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.
Złagodzenie rygoru prekluzji dowodowej poprzez wprowadzenie zapisu art. 47912 § 1 zd. 2 KPC odzwierciedla zrozumienie dla różnych zdarzeń podczas procesu cywilnego. Zdarzeń, których strony bardzo często nie są w stanie przewidzieć na początku procesu.
Należy mieć na uwadze, iż postanowienia art. 47912 § 1 oraz 47914 § 2 KPC są adresowane do stron procesu, a nie do sądu rozpoznającego sprawę, zatem sąd nie może go naruszyć.
Prekluzja procesowa wprowadzona art. 47912 § 1 i 47914 § 2 KPC służy zasadzie koncentracji materiału dowodowego, a tym samym nakłada na strony obowiązek podania wszystkich znanych im faktów, dowodów i zarzutów w określonym terminie, pod rygorem utraty prawa powoływania ich na późniejszym etapie procesu. Zasada prekluzji dotyczy jedynie twierdzeń co do faktów i dowodów na poparcie tych twierdzeń. Nie dotyczy ona argumentacji prawnej konstruowanej na zgłoszonych przed wystąpieniem prekluzji procesowej twierdzeniach dotyczących faktów, ani okoliczności, które sąd bierze pod uwagę z urzędu.
Instytucja prekluzji w postępowaniu gospodarczym, mimo klarowności wspomnianych wyżej przepisów, nadal jednak budzi liczne kontrowersje, jak również rygoryzm jej stosowania przez sądy w toku procesu bywa skrajnie różny; wiele sądów w toku sprawy gospodarczej uwzględnia nowe wnioski dowodowe stron, najczęściej uzasadniając to późniejszą potrzebą ich powołania. Tym samym sądy dają często prym dążeniu do wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy – i tym samym zasadzie prawdy materialnej. Z drugiej strony, wiele sądów gospodarczych przestrzega zasady prekluzji dowodowej nie dopuszczając nowych dowodów w trakcie procesu.
Kontrowersje wokół zasady prekluzji dowodowej w postępowaniu gospodarczym doprowadziły ponadto do coraz częściej podnoszonych propozycji wyeliminowania jej rygoru z postępowania gospodarczego, bądź też zliberalizowania zasad uwzględniania nowych wniosków dowodowych stron. Kwestia ta, ze względu na jej doniosłość praktyczną, doczeka się zapewne ingerencji ustawodawczej.