Zagadnienie to zostało uregulowane w art. 199 wspomnianej ustawy i zgodnie z par. 1 tego artykułu, udział może być umorzony jedynie po wpisie spółki do rejestru, zatem spółki kapitałowe w organizacji nie mogą korzystać z dobrodziejstw tej procedury. Ponadto, umowa spółki musi dopuszczać jej przeprowadzenie. Samo umorzenie udziałów w swej istocie polega na unicestwieniu wszelkich praw i obowiązków udziałowca z nimi związanych.
Warunki umorzenia i wynagrodzenie
Przepis z par. 2 art. 199 ksh wskazuje, iż umorzenie udziałów wymaga podjęcia stosownej uchwały zgromadzenia wspólników, ze wskazaniem podstawy prawnej oraz wynagrodzenia należnego udziałowcowi zbywającemu udziały w drodze umorzenia. W sytuacji, gdy umorzenie odbywa się w trybie przymusowym, tj. uregulowanym w umowie spółki w odniesieniu do konkretnych przesłanek to zgoda wspólnika nie jest wymagana. Niemniej jednak, w takich przypadkach prawo reguluje minimalne wynagrodzenie, które nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczaną do podziału między wspólników. Za zgodą wspólnika, umorzenie udziałów może nastąpić również bez wynagrodzenia.
Przepis z par. 2 art. 199 ksh wskazuje, iż umorzenie udziałów wymaga podjęcia stosownej uchwały zgromadzenia wspólników, ze wskazaniem podstawy prawnej oraz wynagrodzenia należnego udziałowcowi zbywającemu udziały w drodze umorzenia. W sytuacji, gdy umorzenie odbywa się w trybie przymusowym, tj. uregulowanym w umowie spółki w odniesieniu do konkretnych przesłanek to zgoda wspólnika nie jest wymagana. Niemniej jednak, w takich przypadkach prawo reguluje minimalne wynagrodzenie, które nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczaną do podziału między wspólników. Za zgodą wspólnika, umorzenie udziałów może nastąpić również bez wynagrodzenia.
Przyczyny umorzenia udziałów
Jedną z przyczyn, dla których w umowach spółki zawiera się możliwość umorzenia udziałów jest śmierć wspólnika, gdy umowa spółki nie przewiduje wstąpienia spadkobiercy w jego miejsce, stosownie do art. 183 ksh. Ponadto, regulacje umożliwiające umorzenie udziałów przewidziane w umowach spółki, często mają związek z potencjalnymi trudnościami z obrotem danymi udziałami, ze względu np. na branżę czy specyfikę podmiotu. Umożliwienie wspólnikowi umorzenia swoich udziałów w tym przypadku stanowi dla niego możliwość zakończenia inwestycji, bez konieczności poszukiwania nabywcy swoich udziałów.
Jedną z przyczyn, dla których w umowach spółki zawiera się możliwość umorzenia udziałów jest śmierć wspólnika, gdy umowa spółki nie przewiduje wstąpienia spadkobiercy w jego miejsce, stosownie do art. 183 ksh. Ponadto, regulacje umożliwiające umorzenie udziałów przewidziane w umowach spółki, często mają związek z potencjalnymi trudnościami z obrotem danymi udziałami, ze względu np. na branżę czy specyfikę podmiotu. Umożliwienie wspólnikowi umorzenia swoich udziałów w tym przypadku stanowi dla niego możliwość zakończenia inwestycji, bez konieczności poszukiwania nabywcy swoich udziałów.
Umorzenie udziałów w podatkach dochodowych
Umorzenie udziałów powoduje określone skutki podatkowe. Dla udziałowca, osoby fizycznej, powstanie dochód z tytułu udziału w zyskach osób prawnych na podstawie art. 24 ust. 5 pkt 1 Ustawy PIT. Stawka zryczałtowanego podatku przy tego typu transakcji wynosi 19% zgodnie z brzmieniem przepisu z art. 30a ust. 1 pkt 4 Ustawy PIT. Tożsame regulacje dotyczą osób prawnych będących właścicielami umarzanych udziałów – tu zastosowanie znajdą przepisy art. 10 ust. 1 pkt 1 oraz art. 22 ust. 1 Ustawy CIT. Po stronie spółki nie wystąpią konsekwencje podatkowe. Ustawa CIT bowiem wyłącza z przychodów wartość zwróconych udziałów na podstawie art. 12 ust. 4 pkt 3, zatem wynagrodzenie wypłacone wspólnikowi z tytułu umorzenia udziałów nie będzie kosztem podatkowym.
Umorzenie udziałów powoduje określone skutki podatkowe. Dla udziałowca, osoby fizycznej, powstanie dochód z tytułu udziału w zyskach osób prawnych na podstawie art. 24 ust. 5 pkt 1 Ustawy PIT. Stawka zryczałtowanego podatku przy tego typu transakcji wynosi 19% zgodnie z brzmieniem przepisu z art. 30a ust. 1 pkt 4 Ustawy PIT. Tożsame regulacje dotyczą osób prawnych będących właścicielami umarzanych udziałów – tu zastosowanie znajdą przepisy art. 10 ust. 1 pkt 1 oraz art. 22 ust. 1 Ustawy CIT. Po stronie spółki nie wystąpią konsekwencje podatkowe. Ustawa CIT bowiem wyłącza z przychodów wartość zwróconych udziałów na podstawie art. 12 ust. 4 pkt 3, zatem wynagrodzenie wypłacone wspólnikowi z tytułu umorzenia udziałów nie będzie kosztem podatkowym.
Wiele optymalizacyjnych struktur podatkowych odbywa się z wykorzystaniem instytucji umorzenia udziałów. Warto wspomnieć tylko, że ciągle jest możliwe zupełnie bezpodatkowe opuszczenie spółki z o.o., przy wykorzystaniu obowiązujących przepisów i odpowiedniej wiedzy ekspertów.
