Istota faktoringu sprowadza się do nabywania wierzytelności przysługujących przedsiębiorcom wobec ich dłużników (odbiorców towarów i usług) przez wyspecjalizowane podmioty finansowe (najczęściej banki), czyli tzw. faktorów. Zbycie wierzytelności następuje najczęściej przed terminem ich wymagalności i z potrąceniem opłaty (prowizji, dyskonta) na rzecz faktora. Co do zasady, zbycie wierzytelności może się odbywać z przeniesieniem na faktora ryzyka niewypłacalności dłużnika (tzw. faktoring właściwy) lub bez przejęcia przez faktora ryzyka niewypłacalności dłużnika (tzw. faktoring niewłaściwy). W przypadku faktoringu niewłaściwego, w razie niespłacenia wierzytelności przez dłużnika, zbywca wierzytelności (tzw. faktorant) musi spłacić wierzytelność wobec faktora a następnie samodzielnie dochodzić swoich praw względem dłużnika.
Umowa faktoringu jest umową nienazwaną. Jest to umowa mieszana gdyż oprócz cesji wierzytelności, taka umowa zawiera także elementy umowy o świadczenie usług. Oprócz nabywania wierzytelności, faktor zobowiązuje się świadczyć na rzecz zbywcy wierzytelności także dodatkowe usługi, takie jak np. udzielanie finansowania w formie wypłaty zaliczek na poczet ceny nabycia wierzytelności, czynności administracyjne jak zarządzanie procesem składania faktur dokumentujących wierzytelności, zarządzanie limitami wierzytelności, windykacja wierzytelności, okresowe badanie sytuacji ekonomicznej odbiorców, prowadzenie rejestru faktur i ewidencji płatności, itp. Z ekonomicznego punktu widzenia, firma faktoringowa wykonuje co najmniej dwie z czterech czynności: 1) finansuje bezsporne i niewymagalne wierzytelności, 2) prowadzi sprawozdawczość i konta dłużników, 3) egzekwuje należności, 4) przejmuje ryzyko wypłacalności odbiorcy.
Jak wynika z powyższego, umowa faktoringu jest umową złożoną i składa się na nią szereg czynności, jakie zobowiązuje się wykonać faktor na rzecz zbywcy wierzytelności. Jest także umową odpłatną, gdyż w zamian za wykonane czynności faktorowi przysługuje wynagrodzenie – z reguły w formie dyskonta, prowizji, opłaty (która może być naliczana w formie oprocentowania), itp. W konsekwencji, na gruncie przepisów o VAT, ogół czynności wykonywanych przez faktora na rzecz zbywcy wierzytelności uznaje się za odpłatne świadczenie usług, które podlega przepisom ustawy o VAT.
Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych (dalej „ustawa o PCC”) zawiera zamknięty katalog czynności podlegających PCC (art. 1 ustawy o PCC). Wśród wskazanych tam czynności cywilnoprawnych nie ma umowy faktoringu. Natomiast wymienione zostały w tym przepisie jako podlegające opodatkowaniu PCC umowy sprzedaży praw majątkowych. Oznacza to, że opodatkowaniu PCC podlegają – co do zasady – umowy cesji wierzytelności.
Jak jednak wskazano powyżej, umowa faktoringu nie może być utożsamiana z typową umową cesji wierzytelności, gdyż umowa faktoringu ma bardziej złożony charakter a świadczenia faktora są kompleksowe. W związku z tym, skoro umowa faktoringu nie została wskazana w ustawie o PCC jako podlegająca opodatkowaniu PCC, oznacza to, że zawarcie tej umowy, a także czynności wykonywane na jej podstawie nie powodują obowiązku zapłaty PCC. Identyczne stanowisko prezentują władze skarbowe w wydawanych indywidualnych interpretacjach podatkowych, np. w interpretacji indywidualnej wydanej przez Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 20 lipca 2016 r. (znak IPPB2/4514-294/16-4/MZ), z dnia 31 marca 2016 r. (znak IPPB2/4514-22/16-4/LS), z dnia 26 lutego 2014 r. (znak IPPB2/436-631/13-5/LS), a także przez Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 11 marca 2015 r. (znak ILPB2/436-368/14-2/MK).
Na marginesie warto wspomnieć, że skoro umowa faktoringu i czynności wykonywane na jej podstawie stanowią podlegające przepisom o VAT usługi wykonywane przez faktora na rzecz zbywcy wierzytelności, to mogą być one wyłączone spod PCC także na podstawie art. 2 ust. 4 ustawy o PCC. Zgodnie z tym przepisem, nie podlegają PCC czynności cywilnoprawne w zakresie, w jakim są opodatkowane podatkiem VAT lub jeśli przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona z VAT z tytułu dokonania tych czynności. Skoro zatem faktoring podlega VAT, to nie może podlegać PCC
*Autorka jest doradcą podatkowym w kancelarii Norton Rose Fulbright Piotr Strawa i Wspólnicy Sp.k.
