Zadatek może pełnić funkcję zaliczki na poczet wynagrodzenia za przyszłe dostawy towarów lub usługi oraz zabezpieczać wykonanie kontraktu. Od standardowej przedpłaty czy zaliczki, które są zwracane w przypadku rezygnacji z wykonania umowy przez jedną ze stron, zadatek różni się tym, że gdy do realizacji umowy nie dojdzie z powodów leżących po stronie nabywcy, sprzedawca zatrzymuje otrzymany zadatek. Natomiast, jeżeli to dostawca zrezygnował z wykonania umowy, niedoszłemu nabywcy należy się kwota zadatku w podwójnej wysokości. Na gruncie przepisów ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług [ustawa o VAT] konsekwencje zatrzymania zadatku budziły w obrocie gospodarczym liczne wątpliwości przedsiębiorców, ale także organów podatkowych. Kontrowersje dotyczyły odpowiedniego sposobu traktowania zadatku dla potrzeb rozliczeń VAT w przypadku odstąpienia od umowy przez nabywcę – czy zatrzymany zadatek stanowi część wynagrodzenia za wyświadczoną w pewnym stopniu usługę i podlega w związku z tym opodatkowaniu VAT czy ma charakter odszkodowawczy i jako taki pozostaje poza zakresem ustawy o VAT.

Powyższe zagadnienie było przedmiotem rozstrzygnięcia ETS (orzeczenie z 18 lipca 2007 r. w sprawie C-277/05 Société thermale). W tym przypadku zadatek był wpłacany na potrzeby rezerwacji pobytu w ośrodkach termalnych. Trybunał stwierdził, że w sytuacji odwołania rezerwacji przez klientów zatrzymane przez hotelarza zadatki nie stanowią wynagrodzenia za świadczenie usług, lecz ryczałtowe odszkodowanie pozostające poza zakresem opodatkowania VAT. Moim zdaniem stanowisko przedstawione przez ETS w pełni zasługuje na aprobatę. Ponadto należy zauważyć, że przyniosło ono pozytywny skutek przyczyniając się do rozstrzygnięcia wątpliwości pojawiających się w podobnych sytuacjach w praktyce polskich podatników działających nie tylko w branży turystycznej, ale także tam gdzie zadatki są powszechnie stosowaną formą zabezpieczenia wykonania umowy.

Uważam, że na potrzeby rozliczeń podatkowych instytucję zadatku należy interpretować w taki sposób, że w momencie zapłaty kwota zadatku pełni de facto w sensie ekonomicznym funkcję zaliczki płaconej na poczet przyszłych dostaw towarów lub świadczenia usług. W związku z tym otrzymanie zadatku skutkuje obowiązkiem wykazania VAT według stawki właściwej dla dostawy/usługi, której on dotyczy. Natomiast w przypadku, gdy w związku z odstąpieniem kontrahenta od umowy ostatecznie nie dochodzi do wykonania dostawy/usługi – zatrzymana kwota zadatku ma charakter odszkodowawczy i nie podlega opodatkowaniu. Dlatego też, podatnik jest uprawniony do skorygowania wykazanego uprzednio VAT od zadatku, ponieważ nie stanowi on już kwoty należnej z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług.

Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w aktualnej praktyce organów podatkowych, które jednomyślnie uznają, iż zapłata zadatku powoduje powstanie obowiązku podatkowego w VAT zgodnie z art. 19 ust. 11 ustawy o VAT (jako zaliczka na poczet przyszłego zobowiązania). Jednakże w przypadku odstąpienia od umowy, zatrzymany zadatek (lub zwrócony w podwójnej wysokości) pełni funkcję zryczałtowanego odszkodowania i nie podlega opodatkowaniu VAT. Podatnik natomiast jest uprawiony do skorygowania uprzednio wykazanej kwoty należnego podatku (np. interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 15 stycznia 2008 r. IBPP2/443-205/07/EJ, interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 9 stycznia 2008 r. IBPP2/443-188a/07/BWo, interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 28 grudnia 2007 r. ITPP1/443-510A/07/MN). Należy mieć jednak na uwadze, że we wszystkich wymienionych interpretacjach organy podatkowe uznały stanowisko podatników z nieprawidłowe, ponieważ jak się wydaje wnioskodawcy w interpretacji wyroku ETS posunęli się o krok za daleko. Uważali oni bowiem, że zadatek nie powinien być opodatkowywany w momencie jego otrzymania, lecz wyłącznie w sytuacji finalnego zawarcia i realizacji umowy. Organy stwierdziły jednak, że w świetle obowiązującego art. 19 ust. 11 ustawy o podatku VAT każde przyjęcie zadatku w chwili zawarcia umowy podlega opodatkowaniu VAT, a obowiązek podatkowy w zakresie tej płatności powstaje w momencie jej otrzymania. Natomiast w interpretacjach potwierdzono, że zasadne jest stanowisko podatników odnośnie braku konieczności opodatkowania otrzymanej kwoty zadatku w sytuacji, kiedy nie doszło do wykonania zawartej umowy oraz prawa do skorygowania rozliczeń w zakresie wcześniej pobranych i opodatkowanych zadatków.