Podatnik zgłosił do urzędu skarbowego nabycie tytułem darowizny środków pieniężnych uznając to nabycie za zwolnione z podatku od spadków i darowizn na podstawie art. 4a ust. 1 u.s.d.¹ Organy podatkowe zakwestionowały możliwość skorzystania z powyższego zwolnienia wskazując, iż kwota darowizny została przekazana nie na rachunek bankowy podatnika (zgodnie z art. 4a ust. 1 pkt 2 u.s.d.), lecz na rachunek bankowy prowadzony przez dewelopera, u którego podatnik kupił mieszkanie. W takiej sytuacji organy uznały, że wpłata darowizny nie nastąpiła na rachunek bankowy obdarowanego, lecz osoby trzeciej. Nie uwzględniły jednocześnie argumentacji podatnika, iż przelanie darowizny przez darczyńcę na rachunek dewelopera miało na celu zwolnienie podatnika z ciążącego na nim długu poprzez bezpośrednie zaspokojenie wierzyciela.

Rozpatrujący sprawę WSA we Wrocławiu oraz NSA nie podzieliły stanowiska prezentowanego przez organy skarbowe. Zdaniem NSA art. 4a ust. 1 pkt 2 u.s.d. nie można interpretować w ten sposób, iż kwota przekazania obdarowanemu, lecz przelana na rachunek jego wierzyciela jest inaczej traktowana z podatkowego punktu widzenia, niż ta sama kwota przelana na osobisty rachunek bankowy obdarowanego. W ocenie Sądu ustawodawcy z całą pewnością nie chodziło bowiem o takie zróżnicowanie sytuacji obdarowanych wyłącznie z uwagi na sposób przekazania środków pieniężnych. Omawianą normę prawną NSA odczytał nie tylko przez pryzmat językowego brzmienia art. 4a ust. 1 pkt 2 u.s.d., lecz również w kontekście celu tej regulacji. Zgodnie natomiast z uzasadnieniem projektu ustawy wprowadzającej ww. przepis miał on na celu m.in. zapewnienie szczególnej ochrony sytuacji majątkowej rodziny. Stanowił więc realizację konstytucyjnej zasady uwzględniania dobra rodziny. Jednocześnie wprowadzenie warunków zwolnienia, w postaci obowiązku zgłoszenia nabycia majątku oraz właściwego jego udokumentowania miało na celu zapobieżenie fikcyjnym umowom darowizny sporządzanym wyłącznie dla zmniejszenia obciążeń podatkowych. Zdaniem NSA cel ten zostanie osiągnięty również wówczas, gdy przekazanie darowizny zostanie udokumentowane dowodem jej przekazania na rachunek bankowy innego niż obdarowany podmiotu, lecz na jego rzecz.

W omawianym wyroku NSA sformułował następującą tezę:
„Podlega zwolnieniu od podatku nabycie tytułem darowizny środków pieniężnych, jeżeli nabycie to zostało zgłoszone organowi podatkowemu we właściwym czasie i udokumentowane dowodem przekazania na rachunek bankowy prowadzony dla innego, niż obdarowany, podmiotu, ale na rzecz obdarowanego. Sformułowanie użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 u.s.d. „na rachunek bankowy nabywcy” nie oznacza, że musi to być konto, jakie bank prowadzi dla obdarowanego.”

Przepisy u.s.d. odnoszące się do zwolnienia z podatku darowizn przekazanych w ramach członków najbliższej rodziny stanowią źródło ciągłych sporów pomiędzy podatnikami a organami skarbowymi. Te ostatnie, prezentując właściwe sobie profiskalne podejście, ustawicznie poszukują bowiem sposobów na zakwestionowaniw możliwości skorzystania z przedmiotowego zwolnienia. Co gorsza, językowe brzmienie art. 4a ust. 1 pkt 2 u.s.d. stanowi w tym zakresie dla organów doskonałe pole do popisu. Literalna treść tego przepisu jest bowiem jasna i przewiduje, iż zwolnieniem objęte są tylko te darowizny, które zostały przekazane przez darczyńcę na rachunek bankowy obdarowanego.

Przykładem takiego profiskalnego podejścia organów podatkowych był m.in. pogląd – zakwestionowany przez WSA w Warszawie w wyroku z dnia 24 września 2009 r. sygn. akt III SA/Wa 645/09 – iż warunków zwolnienia nie wypełnia sytuacja, w której dyspozycję przelewu darowizny z konta darczyńcy nie złożył osobiście sam darczyńca, lecz drugi ze współwłaścicieli rachunku bankowego. WSA w powołanej sprawie trafnie zauważył jednak, iż jeżeli sam fakt dokonania darowizny nie jest kwestionowany, to sposób jej dokonania, a w szczególności osoba zlecająca dokonanie przelewu nie może mieć wpływu na możliwość skorzystania ze zwolnienia.

Niewątpliwie ustawodawca wprowadzając omawianą regulację nie przewidział, iż sytuacje życiowe, w których znajdować się będą podatnicy chcący skorzystać ze zwolnienia będą o wiele bardziej skomplikowane i złożone, niż określone w art. 4a ust. 1 pkt 2 u.s.d. proste przekazanie kwoty darowizny bezpośrednio z rachunku darczyńcy na rachunek obdarowanego.

W prezentowanym orzeczeniu NSA jak najbardziej trafnie nie oparł się więc na językowej wykładni tego przepisu, lecz posłużył się wykładnią celowościową. Wskazówki co do właściwego zrozumienia celu przedmiotowej regulacji wywiódł natomiast z uzasadnienia projektów ustaw wprowadzających ww. przepis. Jednocześnie słusznie zauważył, iż stanowisko prezentowane w sprawie przez organy prowadziłoby do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji podatników, powodując, iż sposób opodatkowania danej transakcji –  rzeczywiście dokonanej darowizny pomiędzy członkami najbliższej rodziny – zależałby wyłącznie od sposobu jej przeprowadzenia.

Z uzasadnienia prezentowanego wyroku można wywieść bardziej generalny wniosek, iż o tym, czy dana darowizna podlega zwolnieniu od podatku od spadków i darowizn nie decyduje tylko sposób jej dokonania, lecz przede wszystkim to, czy środki pieniężne będące przedmiotem darowizny faktycznie zostały przekazane na rzecz obdarowanego (bądź to poprzez zwiększenie posiadanego przez niego majątku, bądź też poprzez zmniejszenie jego zobowiązań).