Podatnik zwrócił się o zwrot nadpłaconego podatku od czynności cywilnoprawnych związanego z umową kupna-sprzedaży. Wskazał, że 31 lipca 2006 r. zawarł umowę, od której notariusz pobrał odpowiednią kwotę PCC. Umowa ta następnie została rozwiązana z uwagi na błędną ocenę przez strony stanu faktycznego, a w jej miejsce w dniu 11 sierpnia 2006 r. zawarto kolejną umowę dotyczącą tych samych składników majątkowych. Od kolejnej umowy notariusz ponownie pobrał PCC.
Organy podatkowe odmówiły zwrotu podatku, wskazując, iż zwrot taki możliwy jest wówczas, gdy uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna), a uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby lub błędu następuje poprzez jednostronne oświadczenie woli złożone drugiej stronie. W rozpatrywanej sprawie strony doprowadziły do rozwiązania umowy poprzez zawarcie nowej umowy, w której dokonały powrotnego przeniesienia prawa własności. Tym samym brak jest podstaw do dokonania zwrotu żądanej przez podatnika kwoty podatku.
Pogląd organów podatkowy potwierdziły zarówno WSA jak i NSA. Zdaniem NSA, który powołał się na art. 11 ust. 1 pkt 1 u.p.c.c. , podatek od czynności cywilnoprawnych podlega zwrotowi, jeżeli uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna). Ponieważ u.p.c.c. nie zawiera definicji pojęcia nieważności względnej znaczenia tego zwrotu należy poszukiwać w przepisach prawa cywilnego. Nieważność względna charakteryzuje się tym, iż ważność czynności prawnej może być uchylona (od chwili jej dokonania) np. w drodze oświadczenia woli bądź orzeczenia sądu. Przykładem takiej nieważności może być uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby. W przeciwieństwie od nieważności względnej podstawą do zwrotu podatku nie jest odstąpienie stron od realizacji zawartej umowy. Skoro więc w rozpatrywanej sprawie strony umowy zadecydowały o jej rozwiązaniu, a nie o jednostronnym uchyleniu się przez jedną z nich od wynikających z umowy skutków, to brak jest podstaw do dokonania zwrotu podatku.
Teza
Na podstawie uzasadnienia omawianego orzeczenia można sformułować następującą tezę:
„Odstąpienie stron od realizacji umowy nie stanowi postawy do zwrotu podatku od czynności cywilnoprawnych na podstawie art. 11 ust. 1 pkt 1 u.p.c.c.”
Komentarz
Prezentowane wyrok jest jednym z orzeczeń, w których NSA zdefiniował sformułowanie użyte w ustawie podatkowej na podstawie znaczenia nadanego mu w przepisach prawa cywilnego. W rozpatrywanej sprawie było to pojęcie „nieważności względnej”, które zostało użyte w treści art. 11 ust. 1 pkt 1 u.p.c.c. Podobny pogląd NSA wyrażał już wcześniej, m.in. w wyroku z dnia 16 stycznia 2008 r. II FSK 1568/06.
Nieważność względna jest takim stanem prawnym, w którym strona np. umowy jest w stanie w drodze jednostronnego oświadczenia woli uwolnić się od wynikających dla niej z tej umowy skutków prawnych. W przeciwieństwie do nieważności bezwzględnej w przypadku nieważności względnej uchylenie się do skutków prawnych następuje pod warunkiem złożenia odpowiedniego oświadczenia woli, a nie z mocy prawa. W praktyce najczęściej spotykane przykłady nieważności względnej to nawiązanie stosunku prawnego pod wpływem błędu, podstępu czy też groźby.
Zwrot podatku od czynności cywilnoprawnych na podstawie art. 11 ust. 1 pkt 1 u.p.c.c. jest możliwy wyłącznie w przypadku, gdy skutki prawne oświadczenia woli zostaną uchylone właśnie w drodze skorzystania przez stronę z możliwości jakie przyznają jej przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące złożenia oświadczenia woli pod wpływem błędu, podstępu lub groźby. Podkreślić przy tym trzeba, iż konieczne jest zachowanie wszystkich warunków skorzystania z tych instytucji prawnych, w tym m.in. – co dobitnie widać na przykładzie sprawy rozpatrywanej przez NSA – uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli musi nastąpić w drodze jednostronnego oświadczenia woli danej strony, a nie w formie umowy, która jest czynnością dwustronną.
Z prezentowanego wyroku NSA wynika dla podatników jeden zasadniczy wniosek. Mianowicie, zawierając umowy czy też dokonując innych czynności prawnych powinni oni każdorazowo rozważyć, czy forma, w jakiej zamierzają danej czynności dokonać nie spowoduje dla nich niekorzystnych skutków podatkowych. Bardzo często bowiem skutki te, w zależności od cywilnoprawnej formy przeprowadzenia danej transakcji, są diametralnie różne i mogą pociągać za sobą znaczne obciążenie finansowe.
