Stan faktyczny oraz stanowisko WSA
W związku z zawarciem umowy spółki notariusz pobrał i odprowadził do urzędu skarbowego podatek od czynności cywilnoprawnych. Następnie jeden ze wspólników spółki wystąpił z wnioskiem o stwierdzenie i zwrot nadpłaty podatku. Powołał się na art. 11 ust. 1 pkt 2 u.p.c.c.¹ wskazując, iż przesłanką zwrotu podatku jest niespełnienie się warunku zawieszającego, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej, tj. brak rejestracji spółki w rejestrze przedsiębiorców KRS. Zdaniem wspólnika postanowienie Sądu rejestrowego o odmowie zarejestrowania spółki uchyliło skutki prawne podpisania umowy spółki.

Organy podatkowe odmówiły stwierdzenia i zwrotu nadpłaty. Uznały, iż rejestracja spółki w KRS nie jest zdarzeniem powodującym obowiązek zwrotu podatku, o którym mowa w art. 11 ust. 1 pkt 2 u.p.c.c. Ponadto, w niniejszej sprawie wniosek o rejestrację został cofnięty przez wnioskodawcę z własnej woli, a nie negatywnie rozpatrzony przez Sąd rejestrowy. W ocenie organów zdarzeniem powodującym obowiązek zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych jest zawiązanie spółki, którego podstawowym elementem jest podpisanie umowy spółki. Poza umową przepisy kodeksu spółek handlowych wymagają dokonania także innych czynności (np. wpisu do rejestru), przy czym czynności te nie mają znaczenia z punktu widzenia przepisów u.p.c.c.

WSA w Poznaniu podzielił stanowisko organów podatkowych. Zdaniem Sądu decydujące znaczenia dla powstania obowiązku podatkowego w podatku od czynności cywilnoprawnych ma zawarcie umowy spółki, natomiast ewentualna odmowa wpisu spółki do KRS nie ma wpływu na obowiązek zapłaty podatku. Odnosząc się do podstawy wniosku o stwierdzenie nadpłaty, tj. art. 11 ust. 1 pkt 2 u.p.c.c. (brak spełnienia warunku zawieszającego) Sąd wskazał, że warunku zawieszającego nie stanowi uzależnienie skutku czynności prawnej od podjęcia zamierzonych działań (prawnych lub faktycznych), w szczególności, gdy stanowią one wymaganą przez przepisy przesłankę ważności i skuteczności czynności.

Teza
Z uzasadnienia omawianego wyroku wyprowadzić można następującą tezę:
„Obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych powstaje już w momencie podpisania umowy spółki. Dokonanie innych czynności związanych z zawiązaniem spółki – wliczając w to wpis do rejestru przedsiębiorców – nie ma znaczenia z punktu widzenia przepisów u.p.c.c. Obowiązek podatkowy powstaje bowiem już z chwilą samego zawarcia umowy spółki.”

Komentarz
Prezentowany wyrok jest dobrym przykładem orzeczenia, w którym Sąd oparł się głównie na literalnym brzmieniu przepisu ustawy podatkowej. Skoro bowiem przepisy u.p.c.c. uzależniają powstanie obowiązku podatkowego od dokonania czynności cywilnoprawnej (w tym przypadku zawarcia umowy spółki) to zdaniem Sądu żadne dalsze czynności nie mogą mieć na to wpływu.

Z celowościowego punktu widzenia można by przyjąć, iż brak wpisania spółki do KRS zasadnym czyni dokonanie zwrotu podatku pobranego w związku z zawarciem umowy. Skoro bowiem główny cel czynności cywilnoprawnej – jakim jest powstanie spółki – nie został zrealizowany, to uiszczenie podatku jest w takiej sytuacji wydaje się niezasadne. Z drugiej jednak strony przepisy u.p.c.c. nie wskazują w żaden sposób, iż odmowa zarejestrowania spółki stanowi okoliczność wyłączającą konieczność opodatkowania. W tych przypadkach, gdy brak dokonania wpisu w odpowiednim rejestrze stanowi podstawę do zwrotu podatku, odpowiednia regulacja znajduje się w ustawie. Tak jest w sytuacji odmowy dokonania wpisu hipoteki do księgi wieczystej, gdzie przepis art. 11 ust. 1 pkt 5 wprost przewiduje obowiązek dokonania zwrotu.

Prezentowane orzeczenie powinno zainteresować wszystkich podatników zamierzających dokonać czynności zawiązania spółki. Stanowisko WSA potwierdza bowiem jak istotne – z punktu widzenia przepisów u.p.c.c. – jest prawidłowe i skuteczne dokonanie wszystkich czynności związanych z zakładaniem spółki. Jakiekolwiek zaniedbania w tym zakresie mogą bowiem oznaczać, iż konieczne będzie uiszczenia podatku od czynności cywilnoprawnych z tytułu zawarcia umowy, pomimo tego, iż faktycznie do powstania spółki może nigdy nie dojść.

1) Ustawa z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2007 roku Nr 68, poz. 450 ze zm.)