– różnice stwierdzono w ramach tego samego spisu z natury i powstały w tym samym okresie sprawozdawczym,
– różnice dotyczą tego samego miejsca składowania oraz tej samej osoby materialnie odpowiedzialnej,
– powstałe różnice dotyczą podobnych składników majątku, co wyjaśnia możliwość popełnienia pomyłek przy ewidencji przychodu i rozchodu składników majątkowych.

Kompensaty nadwyżek i niedoborów dokonuje się zgodnie z zasadą niższa cena mniejsza ilość, co oznacza, iż wartość kompensaty obliczana jest jako iloczyn mniejszej ilości niedoboru lub nadwyżki oraz niższej ceny kompensowanych składników. Pozostałe po kompensacie różnice inwentaryzacyjne odnoszone są na pozostałe przychody lub koszty operacyjne i mogą mieć one charakter:

– ilościowy – w przypadku, gdy ceny jednostkowe kompensowanych składników są równe, a ilości nadwyżki i niedoboru różne,
– wartościowy – w sytuacji, gdy ilości niedoboru i nadwyżki składników podlegających kompensacie są równe, a ceny jednostkowe różnią się od siebie,
– ilościowo – wartościowy, gdy zarówno ceny jednostkowe jak i ilości kompensowanych składników są różne.

Po dokonaniu kompensaty ustala się czy ewentualne niedobory mieszczą się w granicach ubytków naturalnych, które odnosi się na koszty działalności operacyjnej.

Przykład 2
Jednostka prowadząca ewidencje ilościowo – wartościową materiałów w wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji w jednostce stwierdzono następujące różnice inwentaryzacyjne materiałów:

Nazwa materiału	Charakter różnic inwentaryzacyjnych	Jednostka miary	Ilość	Cena	Wartość
Materiał A	niedobór	szt.	40	4,00	160,00
Materiał B	nadwyżka	szt.	40	4,50	180,00

 Na podstawie decyzji kierownika jednostki dokonano kompensaty niedoboru materiału A i nadwyżki materiału B.
W związku z rozliczeniem inwentaryzacji w jednostce miały miejsce następujące operacje gospodarcze:
1. ujawnienie niedoboru materiału A  – 160 PLN
2. ujawnienie nadwyżki materiału B – 180 PLN
3. kompensata niedoboru materiału A i nadwyżki materiału B (40szt*4 PLN) – 160 PLN
4. rozliczenie nadwyżki pozostałej po dokonaniu kompensaty – 20 PLN

Sposób rozliczenia różnic inwentaryzacyjnych jest uzależniony wyłącznie od decyzji kierownika jednostki. Jednostka może uznać także stwierdzone w trakcie inwentaryzacji różnice inwentaryzacyjne jako nieistotne. Jednakże należy wziąć pod uwagę fakt, iż wysokość występujących w jednostce różnic inwentaryzacyjnych może świadczyć o funkcjonowaniu systemu ewidencyjnego, a także systemie kontroli wewnętrznej, dlatego jednostki powinny podejmować działania mające na celu minimalizacje występujących różnic inwentaryzacyjnych.