Tym samym uzasadnione jest stwierdzenie, iż branża górnictwa węgla kamiennego ma fundamentalne znaczenie dla gospodarki kraju.

W publicznych dyskusjach dotyczących branży górniczej, a w szczególności branży węgla kamiennego, podkreśla się zazwyczaj kwestię olbrzymich kosztów związanych z działalnością spółek Skarbu Państwa oraz konieczność dofinansowywania tej gałęzi gospodarki. Podejmuje się temat przywilejów górniczych i potrzeby restrukturyzacji branży. Pomija się natomiast zagadnienie dotyczące polityki fiskalnej państwa wobec tej – istotnej z punktu widzenia gospodarki kraju – branży i poziom istniejących obciążeń publiczno-prawnych. Innymi słowy ignorowany jest niejako potencjał branży górniczej jako płatnika podatków oraz pozostałych należności budżetowych. Oczywiście poruszając ten temat nie wspominamy o kwestiach społecznych jednak w dobie „twardych” danych dobrze byłoby zwrócić uwagę na to czy górnictwo jest wsparciem dla polskiej gospodarki czy też jej kotwicą.
Przedsiębiorstwa branży górniczej uiszczają zobowiązania publicznoprawne m.in. w formie podatków wpłat z zysku, wpłat na państwowe fundusze celowe, składek do ZUS, opłat za korzystanie ze środowiska, opłat eksploatacyjnych dotyczących NFOŚiGW², opłat i podatków lokalnych. Dodatkowo ze względu na specyfikę prowadzonej działalności przedsiębiorstwa te zobowiązane są uiszczać wynagrodzenia za ustanowienie użytkowania górniczego, za korzystanie z informacji geologicznej, opłaty za poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalni, za magazynowanie substancji i składowanie odpadów w górotworze oraz odprowadzać środki na fundusz likwidacji zakładu górniczego.

Zysk z górnictwa dla Skarbu Państwa

Głównym beneficjentem płatności publicznoprawnych górnictwa węgla kamiennego jest oczywiście Skarb Państwa. Wg danych opublikowanych przez Górniczą Izbę Przemysłowo-Handlową w Katowicach w latach 2000 – 2009 budżet państwa z tytułu podatku VAT, akcyzy, cła, podatku dochodowego od osób prawnych, podatku dochodowego od osób fizycznych, wpłat z zysku, dywidendy uzyskał 29,23 mld PLN³, co stanowi prawie 50% ogółu obciążeń publiczno-prawnych ponoszonych przez podmioty z branży górniczej. Wg najbardziej aktualnych danych publikowanych przez Ministerstwo Gospodarki w samym 2010 r. (styczeń – lipiec) kwota ta wyniosła ok. 1,94 mld PLN⁴.

Budżety gmin górniczych w latach 2000 – 2009 uzyskały z tytułu wpłacanych przez kopalnie podatków, opłat eksploatacyjnych oraz innego rodzaju zobowiązań kwotę ok. 2,45 mld PLN. Wpłaty na państwowe fundusze (Fundusz Pracy, PFRON, FGŚP, fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej) za ten sam okres zamknęły się w kwocie ok. 3,1 mld PLN, natomiast składki na ZUS w kwocie 23,94 mld PLN⁵.

Należy podkreślić, iż przedsiębiorstwa branży górniczej węgla kamiennego, co do zasady, uiszczają 100% należnych płatności z tytułu zobowiązań publicznych – nie ma więc obecnie problemów z egzekwowaniem należności podatkowych. Nie zmienia to oczywiście faktu, iż w zakresie poszczególnych obciążeń publicznoprawnych spółki te pozostają w sporze z organami podatkowymi (np. w zakresie podatku od nieruchomości od urządzeń zlokalizowanych w wyrobiskach górniczych).

Poniższa tabela przedstawia wysokość oraz stopień realizacji zobowiązań publicznoprawnych za okres styczeń – lipiec 2010 r. przez podmioty w branży górniczej wobec głównych beneficjentów⁶.

Dane w tyś. PLN

L.p.	Tytuł zobowiązania publiczno – prawnego	Należne wpłaty	Zrealizowane wpłaty	% realizacji
1	Składki wobec ZUS, FP, FGŚP, FEP ogółem	1.786.780,1	1.786.780,1	100
2	Wpłaty na PFRON	56.519,5	56.519,5	100
3	Wpłaty wobec budżetu państwa ogółem	1.943.964,8	1.943.964,8	100
z tego na:
podatek dochodowy od osób fizycznych,	449.048,4	449.048,4	100
podatek dochodowy od osób prawnych,	90.647,7	90.647,7	100
podatek od towarów i usług,	1.326.633,9	1.326.633,9	100
wpłata z zysku jednoosobowych spółek Skarbu Państwa	77.634,8	77.634,8	100
4	Opłaty i kary ekologiczne na rzecz m.in. NFOŚiGW	83.526,2	83.526,2	100
w tym:
opłata eksploatacyjna	36.824,3	36.824,3	100
5	Podatki, opłaty i kary na rzecz gmin	146.121,3	143.783,3	98,4
z tego:
opłata eksploatacyjna	55.236,8	55.236,8	100
podatki i inne opłaty na rzecz gmin	90.884,5	88.546,5	97,4

 Należy także podkreślić, iż w tym samym okresie (lata 2000 – 2009), gdy branża górnicza uiściła należności publicznoprawne w łącznej kwocie 58,74 mld PLN (co stanowi 1/3 przychodów ze sprzedaży węgla), otrzymała dotacje budżetowe w wysokości zaledwie 8,1 mld PLN. Porównanie tych dwóch wartości daje obraz rzeczywistej proporcji pomiędzy obciążeniami publiczno-prawnymi spółek górniczych a stopniem wsparcia ze środków publicznych.

Wieloletnie zaniedbania a dalszy rozwój branży

Co ciekawe, od początku wdrażania procesu restrukturyzacji branży górniczej przynajmniej do niedawna środki budżetowe były przeznaczane wyłącznie na jej likwidację, a nie na rozwój górnictwa. Dochodziło więc do niejako paradoksalnej sytuacji w której budżet jedynie pokrywał część kosztów likwidacji a nie wspierał rozwoju branży. Co oczywiste nie sprzyjało to rozwojowi pozytywnego wizerunku spółek górniczych przedstawianych raczej jako konsument środków a nie ich źródło.

Dopiero w 2009 r. rząd, po raz pierwszy od kilkunastu lat, podjął decyzję o uwzględnieniu w ustawie budżetowej środków na rozwój górnictwa. W ustawie budżetowej dotyczącej 2010 r. przewidziano kwotę 400 mln PLN na dofinansowanie inwestycji początkowych, które de facto mogą realnie wpłynąć na unowocześnienie i zwiększenie wydajności zakładów górniczych.

Powyżej przytoczone dane i informacje pozwalają zatem stwierdzić, iż istotne znaczenie branży górniczej na tle całej gospodarki krajowej wynika nie tylko z roli węgla jako źródła energii, ale wtórnie, także z roli jaką podmioty branży górniczej pełnią wpłacając regularnie olbrzymie środki finansowe na rzecz budżetu państwa, gmin górniczych i innych beneficjentów. Jedynie w drodze przykładu można wskazać, iż dla budżetów ok. 70 gmin górniczych, sam podatek od nieruchomości płacony przez branżę górniczą stanowi istotną pozycję dochodów – do ok. 40% udziału w dochodach własnych.

Zupełnie inną kwestią jest fakt, iż ilość obligatoryjnych obciążeń polskiego górnictwa węgla kamiennego jest pokaźna, podobnie jak i wartość odprowadzanych środków w postaci różnych podatków, opłat, wpłat etc. Utrzymywanie się takiego stanu, a nawet jego pogłębienie, może działać hamująco na rozwój branży i być groźne dla istniejącego potencjału tej gałęzi gospodarki. Jest to istotne zwłaszcza w sytuacji gdy jak już wyżej wspomniano jakakolwiek pomoc dla górnictwa postrzegana winna być jako inwestycja w przyszłość a nie li tylko konieczny społecznie wydatek.

1) Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 r. – załącznik 2 do „Polityki energetycznej Polski do 2010 r.”, Ministerstwo Gospodarki
2) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
3) „Obligatoryjne obciążenia górnictwa węgla kamiennego w Polsce”, Janusz Olszowski, Górnicza Izba Przemysłowo-Handlowa, Katowice; „Górnictwo i geologia”, 2010 r., tom 5, zeszyt 3
4) Informacja o funkcjonowanie górnictwa węgla kamiennego w lipcu oraz w okresie styczeń – lipiec 2010 r., Ministerstwo Gospodarki.
5) Dane liczbowe z opracowania Górniczej Izby Przemysłowo-Handlowej w Katowicach oraz danych Ministerstwa Gospodarki zamieszczonych w „Informacji o funkcjonowaniu górnictwa…” za poszczególne lata.
6) Źródło: Informacja o funkcjonowanie górnictwa węgla kamiennego w lipcu oraz w okresie styczeń – lipiec 2010 r., Ministerstwo Gospodarki.