Sprawy z zakresu prawa pracy rozstrzygają sądy pracy i ubezpieczeń społecznych, jako wydziały sądów powszechnych. W myśl przepisu art. 476 § 1 k.p.c. przez „sprawy z zakresu prawa pracy” rozumiane są sprawy:
- o roszczenia ze stosunku pracy,
- o roszczenia związane ze stosunkiem pracy,
- o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy,
- o roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy,
- o odszkodowanie dochodzone od zakładu pracy na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
W zasadzie właściwość rzeczowa sądu pracy opiera się na regułach, odnoszących się do właściwości rzeczowej w postępowaniu zwykłym. Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 16 k.p.c. sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych.
Przepis art. 461 k.p.c. określa wyłączną właściwość sądu rejonowego, bez względu na wartość przedmiotu sporu w sprawach dotyczących:
- ustalenia istnienia stosunku pracy,
- uznania za bezskuteczne wypowiedzenia stosunku pracy,
- przywrócenia do pracy i przywrócenia poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia,
- odszkodowania w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy,
- kar porządkowych,
- świadectwa pracy oraz roszczeń z tym związanych.
Wskazać należy, iż w sprawach dotyczących uchylenia kar porządkowych oraz sprostowania świadectwa pracy wymagane jest aby przed wstąpieniem na drogę sądową wyczerpać procedurę odwoławczą przewidzianą w zakładzie pracy. Postępowanie to jest obligatoryjnie i dopiero po jego wyczerpaniu pracownik może wnieść powództwo o uchylenie bezprawnie nałożonej kary porządkowej czy też o sprostowanie świadectwa pracy.
Ustawodawca dokonał ponadto wyłączenia z właściwości rzeczowej sądów pracy dla kilku kategorii spraw. Zgodnie z przepisem art. 262 § 2 k.p. nie podlegają właściwości sądów pracy spory dotyczące:
- ustanawiania nowych warunków pracy i płacy (należą do sporów zbiorowych, a zatem przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie znajdą w tym przypadku zastosowania lecz są one rozstrzygane zgodnie z postanowieniami ustawy z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, DzU nr 55, poz. 236 ze zm. w drodze mediacji, rokowań, arbitrażu i strajku),
- stosowania norm pracy,
- pomieszczeń w hotelach pracowniczych.
W sytuacji wniesienia pozwu do sądu, który nie jest właściwy rzeczowo do rozpoznania danej sprawy (np. do wydziału cywilnego zamiast do sądu pracy), sąd przekaże ją sądowi właściwemu. Przy czym, wydanie przez sąd postanowienia o uznaniu swojej niewłaściwości i przekazaniu sprawy sądowi właściwemu do jej rozpoznania, pozostaje bez wpływu na datę wniesienia powództwa. Za dzień wytoczenia powództwa uznaje się dzień złożenia pozwu mimo, że został on skierowany do niewłaściwego sądu.
Sprawa pierwotnie złożona do właściwego sądu, może także zostać przekazana przez skład orzekający innemu sądowi pracy. Sytuacja taka ma miejsce, jeżeli spełnione są łącznie dwie przesłanki:
- strony złożą zgodny wniosek w tym zakresie,
- przemawiają za tym względy celowości (np. większość świadków zamieszkała w innej miejscowości).
Postanowienie w tym przedmiocie może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem sądu przekazującego.
Przekazanie sprawy może również nastąpić, jeżeli do rozpoznania sprawy właściwy jest inny organ aniżeli sąd. Sąd nie może w takiej sytuacji odrzucić pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądowej.
Zatem przestrzeganie powyższych zasad w praktyce zaoszczędzi stronom postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy czasu potrzebnego dla ustalenia lub przekazania sprawy do właściwego sądu i zadośćuczyni zasadzie szybkości postępowania.
