Również w przypadku odszkodowań istotna jest analiza art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (oraz art. 23 ust. 1 pkt. 19) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych), określający, że do kosztów nie można zaliczyć tylko takich odszkodowań, które ponoszone są „z tytuł:
- wad dostarczonych towarów,
- wad wykonanych robót i usług,
- zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad,
- zwłoki w usunięciu wad towarów albo
- zwłoki w usunięciu wad wykonanych robót i usług.
Przepis ten należy interpretować ściśle, co oznacza, że tylko odszkodowanie wypłacone z wyżej wymienionych tytułów nie może zostać zaliczone do kosztów podatkowych.
Wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z gruntu
Skoro art. 16 ust. 1 pkt 22 updop należy interpretować ściśle, to wypłata środków pieniężnych na innej podstawie niż wymieniona w tym przepisie, będzie mogła zostać zaliczona do kosztów podatkowych, pod warunkiem, że podatnik będzie mógł udowodnić związek z osiąganymi przychodami lub zabezpieczeniem/zachowaniem źródła przychodów. Za koszt może być uznane wynagrodzenie wypłacane z tytułu bezumownego korzystania z gruntu wypłacane na podstawie art. 224 i 225 Kodeksu cywilnego. Wynagrodzenie to wypłacane jest na podstawie przepisów prawa rzeczowego i w doktrynie prawa cywilnego wskazuje się (np. Komentarz do Kodeksu cywilnego prof. E.Gniewka), że błędne jest używane niekiedy określenie „odszkodowanie” (wynagrodzenie to przysługuje niezależnie od tego, czy właściciel nieruchomości poniósł jakąkolwiek stratę). Stanowisko pozwalające zaliczyć takie wynagrodzenie do kosztów podatkowych zajął m.in. WSA w Białymstoku w wyroku z 21 stycznia 2009 r. (I SA/Bk 559/08). Również organy podatkowe pozwalają zaliczać takie wynagrodzenie do kosztów podatkowych (np. interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 30 listopada 2009 r., IBPBI/2/423-1029/09/AP).
Odszkodowanie za naruszenie praw autorskich
Podobnie można kwalifikować wynagrodzenie wypłacane na podstawie 79 Prawa autorskiego, zgodnie z którym podmiot, którego prawa majątkowe zostały naruszone może żądać od osoby, która naruszyła te prawa m.in. „naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu”. Zapłata powyższej sumy pieniężnej, nie stanowi odszkodowania, o którym mowa w art. 16 ust. 1 pkt 22 updop. W praktyce kwestia ta nie doczekała się jednak obszernej analizy. Na możliwość zaliczenia do kosztów podatkowych takiego wydatku wskazała np. Izba Skarbowa w interpretacji z 9 września 2006 r. (1401/BP-I/4230Z-95/06/KK).
[page_break]
Odszkodowanie wypłacane na podstawie ugody
Zdarza się również, że pomiędzy kontrahentami istnieje spór co do tego, czy powinno dojść do zapłaty odszkodowania i jego wysokości. Często wówczas przedsiębiorcy decydują się na zawarcie ugody, nie chcąc wikłać się w długotrwały i kłopotliwy spór sądowy. Kwota wypłacana na podstawie takiej ugody, w zamian za zrzeczenie się roszczeń przez kontrahenta i ewentualnie wycofanie pozwu, powinna stanowić koszt uzyskania przychodu, jeśli przedsiębiorca posiadać będzie dokumenty wskazujące, że kwota ta ma związek z przychodami lub zabezpieczeniem/zachowaniem źródła przychodów. Na możliwość zaliczenia do kosztów wskazywać będzie np. to, że zapłata miała na celu:
- zakończenie sporu,
- uniknięcie na przyszłość dodatkowych sporów sądowych i arbitrażowych,
- wykluczenie możliwości negatywnych dla podatnika wyroków sądów, które mogłyby zagrozić źródłom przychodu, poprzez np. zajęcie jego wierzytelności, będących źródłem przychodu lub zakazu zawierania umów, co pozbawiłoby podatnika przychodów,
- ograniczenie dodatkowych kosztów/strat z tytułu kosztów postępowań prawnych, co ma przełożenie na lepszą kondycję finansową podatnika,
- zapobiegnięcie możliwości wstrzymania przyszłych inwestycji podatnika,
- zachowanie dobrego imienia i reputacji podatnika.
W praktyce brak jest jednolitego stanowiska organów podatkowych w tek kwestii, co oznacza, że należy dokładnie ocenić każdy przypadek zawieranej ugody. Izba Skarbowa w Krakowie w interpretacji z 29 listopada 2007 r. (PD-1/42180-41/07) uznała za koszt podatkowy wypłatę uwzględniając m.in. takie okoliczności jak skomplikowany stan prawny i w związku z tym niepewność co do możliwego rozstrzygnięcia na drodze postępowania sądowego.
Bardziej restrykcyjne stanowisko zaprezentował Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji z 19 listopada 2008 r. (IPPB3/423-1190/08/GJ) wskazując, że „wydatek poniesiony na zapłacenie rekompensat za uciążliwości związane z budową budynku mieszkalnego nie spełnia warunku pozostawania w związku z przyczynowo-skutkowym z przychodem, w tym także zachowaniem albo zabezpieczeniem źródła przychodów”. W sprawie analizowanej przez Dyrektora, „przedmiotem działalności deweloperskiej Spółki jest budowa budynków mieszkalnych z lokalami na sprzedaż. Kosztami poniesionymi w celu osiągnięcia przychodu z takiej działalności są koszty związane z realizacją inwestycji mieszkaniowej, a nie wydatki z tytułu wypłaty rekompensaty za odstąpienie Zarządu Wspólnoty Mieszkaniowej od wnoszenia odwołań, skarg czy zażaleń od decyzji wydawanych w toku postępowania administracyjnego przy realizacji inwestycji budowlanych”. Jest to stanowisko nieprawidłowe i nie uwzględnia oczywistego faktu, że również wydatki z tytułu rekompensat za odstąpienie od wnoszenia odwołań czy skarg są związane z działalnością podatnika, a w niektórych sytuacjach mogą umożliwiać generowanie przychodów (np. rozpoczęcie kolejnej inwestycji przez dewelopera i uzyskiwanie przychodów ze sprzedaży mieszkań).
Powyższe rozbieżności oznaczają, że każdy przypadek ugody należy oceniać indywidualnie.
