Postępowanie mandatowe zostało uregulowane przez ustawodawcę w Rozdziale 15 Kodeksu karnego skarbowego (art. 136 – 141)¹. Istotą tego trybu postępowania jest wystąpienie przez organ prowadzący postępowanie z propozycją nałożenia kary grzywny w oznaczonej wysokości w drodze mandatu karnego, która musi zostać zaakceptowana przez sprawcę wykroczenia. Warto jednak pamiętać, iż osoba ukarana mandatem karnym posiada możliwość uchylenia tego mandatu.

W myśl art. 140 § 1 kks prawomocny mandat karny podlega niezwłocznie uchyleniu, jeżeli karę grzywny nałożono za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie skarbowe. Uchylenie następuje na wniosek ukaranego złożony w terminie zawitym 7 dni od daty przyjęcia mandatu lub z urzędu. Natomiast na mocy art. 140 § 2 kks o  uchyleniu prawomocnego mandatu karnego w postępowaniu karnym skarbowym orzeka sąd rejonowy, w którego okręgu mandat karny został nałożony.

Z powyższych przepisów wynika zatem, iż uchylenie mandatu karnego może nastąpić na wniosek ukaranego, jak również z urzędu. Składaj wspomniany wniosek ukarany powinien pamiętać o złożeniu go w terminie 7 dni liczonym od daty uprawomocnienia się mandatu, czyli od chwili uiszczenia grzywny nałożonej mandatem gotówkowym lub od daty przyjęcia (za pokwitowaniem odbioru) mandatu kredytowanego. Natomiast podstawą do uchylenia mandatu karnego jest nałożenie kary grzywny za czyn, który nie był czynem zabronionym, określanym jako wykroczenie skarbowe. Z pewnością o wystąpieniu tej okoliczności można mówić, jeżeli czyn nie wyczerpuje znamion czynu zabronionego, jako wykroczenie skarbowe. Może mieć to miejsce w razie ustalenia, iż określone zachowanie ukaranego jest prawnie obojętne z punktu widzenia kodeksu karnego skarbowego. Stanie się tak z pewnością w sytuacji, gdy czyn popełniony przez ukaranego był czynem o znikomej szkodliwość społecznej. Nie stanowi natomiast podstawy do uchylenia mandatu karnego okoliczność, iż czyn stanowiący wykroczenie skarbowe, w związku z którym wydano mandat karny, należało zakwalifikować na podstawie innego przepisu, niż wskazany przez organ procesowy.

Sąd orzeka w przedmiocie uchylenia mandatu karnego w składzie jednoosobowym na posiedzeniu, w którym może uczestniczyć ukarany, organ, który lub którego funkcjonariusz nałożył karę grzywny w drodze mandatu karnego, albo przedstawiciel tego organu oraz ujawniony interwenient. W trakcie posiedzenia sądu ukarany posiada prawo do przedstawienia  nowych faktów lub dowodów, które będą potwierdzały zasadność złożonego wniosku o uchylenie mandatu karnego.

Orzekając o uchyleniu mandatu karnego sąd wydaje postanowienie o uchyleniu lub odmowie uchylenia mandatu karnego. Pierwsze ze wskazanych rozstrzygnięć zapada w wypadku stwierdzenia określonej w art. 140 § 1 kks przyczyny uchylenia prawomocnego mandatu karnego. W innych wypadkach sąd odmawia uchylenia mandatu karnego. Niestety w przypadku odmowy uchylenia mandatu przez sąd nie istnieje możliwość zaskarżenia orzeczenia sądowego.

Sąd uchylając mandat karny, nakazuje podmiotowi, na rachunek którego pobrano grzywnę, niezwłoczny zwrot uiszczonej kwoty. Wyjątkiem jest jednak sytuacja, w której czyn zarzucany sprawcy wyczerpuje znamiona przestępstwa skarbowego, przestępstwa lub wykroczenia. W takim wypadku uiszczoną kwotę zatrzymuje się do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie majątkowe grożących mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania.

1     Ustawa z dnia 10 września 1999 r.- Kodeks karny skarbowy (Dz. U. 1999 r. Nr 83 poz. 930 z późn. zm.