Ze względu na brak szczegółowych unormowań w tym zakresie w wyżej wymienionej ustawie, Komitet Standardów Rachunkowości w 2007r. opublikował Krajowy Standard Rachunkowości nr 4 „Utrata wartości aktywów”. W standardzie opisano sposób postępowania dotyczący ustalania utraty wartości lub trwałej utraty wartości przez aktywa jednostki oraz opisuje sposób wyceny różnych ich rodzajów. Jednym z najważniejszych etapów procesu ustalania utraty wartości niektórych aktywów jest kalkulacja ich wartości użytkowej.

KSR 4 definiuje wartość użytkową jako ustalaną w związku ze stosowaniem zasady ostrożnej wyceny przydatność gospodarczą składnika aktywów, która w odniesieniu do składnika aktywów obrotowych może być mierzona zgodnie z zasadami określonymi w KSR 4, a w odniesieniu do składnika aktywów trwałych – wartością zdyskontowanych przyszłych korzyści ekonomicznych netto z obiektu oceny utraty wartości ustalona przy założeniu dalszego jego wykorzystywania (utrzymywania).

Warto zwrócić uwagę, że kalkulacja wartości użytkowej będzie następowała w odniesieniu do tzw. obiektu oceny utraty wartości, tzn. albo w odniesieniu do pojedynczego składnika aktywów (w sytuacji, gdy będzie on składnikiem aktywów, który posiada znaczącą zdolność do samodzielnego przynoszenia korzyści ekonomicznych jednostce), albo – częściej – w odniesieniu do ośrodka wypracowującego środki pieniężne (najmniejszego możliwego zespołu aktywów, które wypracowują korzyści ekonomiczne grupowo, w znacznym stopniu niezależne od korzyści ekonomicznych wypracowywanych przez inne aktywa lub ośrodki). Jeżeli w jednostce występują zobowiązania, rezerwy lub przychody przyszłych okresów związane z obiektem oceny utraty wartości, takie zobowiązania, rezerwy i przychody przyszłych okresów przyporządkowuje się do obiektu oceny utraty wartości.

Trudnym aspektem kalkulacji wartości użytkowej jest ustalenie prognozowanych przepływów pieniężnych, a więc szacunek przyszłych wpływów i wydatków warunkujących uzyskanie wpływów z tytułu użytkowania składnika aktywów lub ośrodka wypracowującego środki pieniężne. W przepływach tych należy także uwzględnić kwotę środków pieniężnych netto, która zostanie uzyskana ze zbycia rozpatrywanego obiektu po zakończeniu okresu jego użytkowania, natomiast nie należy uwzględniać wydatków z tytułu podatku dochodowego oraz wpływów i wydatków z działalności finansowej.

Standard zwraca uwagę, iż powyższe informacje powinien zapewnić godny zaufania i sprawny system planowania działalności jednostki. Prognozę sporządza się maksymalnie na okresy pięcioletnie, chyba że przyjęcie dłuższego okresu pozwoli zwiększyć wiarygodność szacunków. W przypadku gdy prognoza obejmuje okres dłuższy niż pięć lat – do wartości przepływów pieniężnych netto wykraczających poza okres pierwszych pięciu lat – stosuje się ekstrapolację prognozy opartej na planie działalności, ale przy zastosowaniu stałej lub malejącej stopy wzrostu na kolejne lata.

Jednostka może także zastosować rosnącą stopę wzrostu, w zasadzie nie wyższą od opartej na danych historycznych długoterminowej średniej stopie wzrostu cen produktów dla sektorów działalności i dla krajów, w których jednostka prowadzi działalność gospodarczą. Przyjęcie wyższej stopy niż ta stopa wzrostu wymaga racjonalnego uzasadnienia.
Istotnym elementem kalkulacji jest także ustalenie aktywów wspólnych, czyli składników aktywów służących w różny sposób, bądź w różnej skali, kilku ośrodkom wypracowującym korzyści ekonomiczne (np. wielofunkcyjne budynki wraz z ich wyposażeniem, place, magazyny). Cechą szczególną aktywów wspólnych jest to, że w toku ich użytkowania nie ma możliwości określenia korzyści ekonomicznych osiąganych przez te składniki aktywów bez powiązania ich funkcji przynajmniej z dwoma ośrodkami wypracowującymi korzyści ekonomiczne oraz że dla takich składników aktywów korzyści ekonomiczne można ustalić indywidualnie tylko wówczas, gdy jednostka podejmie decyzję o ich zbyciu.

Przydział aktywów wspólnych do poszczególnych ośrodków wypracowujących korzyści ekonomiczne następuje ułamkowo, na podstawie profesjonalnego osądu, przy zastosowaniu rozsądnych i spójnych (np. statystycznie) zasad podziału wynikających z roli ekonomicznej aktywów wspólnych. Dodatkowo, jeżeli w wyniku połączenia jednostek gospodarczych jednostka pozyskuje aktywa łącznie z wartością firmy, to przyporządkowuje ją na podstawie profesjonalnego osądu – w stosownych częściach – do poszczególnych ośrodków wypracowujących korzyści ekonomiczne, od których oczekuje, że przyniosą korzyści ekonomiczne dzięki połączeniu jednostek. Wartość firmy sama w sobie nie ma zdolności do wypracowywania korzyści ekonomicznych, zdolność taką uzyskuje dopiero w połączeniu z zasobami, z którymi się wiąże.

Wartość użytkową obiektu oceny utraty wartości ustala się zgodnie ze standardem przy uwzględnieniu:

– szacunkowych (prognozowanych) przepływów pieniężnych netto, których uzyskania jednostka może oczekiwać dzięki jego użytkowaniu i zbyciu, po zakończeniu użytkowania,
– oczekiwań co do zmian kwot i rozkładu w czasie tychże przepływów,
– wartości pieniądza w czasie, drogą zastosowania bieżącej stopy rynkowej wolnej od ryzyka (stopy dyskontowej),
– wpływu na te dane niepewności związanej z cechami rozpatrywanego aktywa,
– innych uwarunkowań, które uzna jednostka za istotne przy wycenie przyszłych przepływów.

W przypadku braku możliwości ustalenia stopy dyskontowej na podstawie bieżącej stopy rynkowej, jednostka może za podstawę ustalenia stopy dyskontowej przyjąć:

– średnioważony koszt kapitału danej jednostki ustalony techniką CAPM,
– krańcową stopę kredytu,
– inne rynkowe stopy pożyczek/kredytów.

Warto zwrócić uwagę, iż stopa procentowa powinna w każdym przypadku odzwierciedlać ryzyko wiążące się z rozpatrywanym obiektem oceny utraty wartości, jeżeli nie uwzględniono tego ryzyka drogą korekty prognozowanych przepływów pieniężnych netto.
Warunkiem uznania prognozy przepływów pieniężnych netto za wiarygodną jest:

– stosowanie, pochodzących z zewnątrz jednostki, danych co do całokształtu warunków gospodarczych jej dotyczących, i które wystąpią w dalszym okresie użytkowania rozpatrywanego obiektu oceny utraty wartości,
– oparcie się na aktualnym, akceptowanym przez kierownictwo jednostki planie działalności,
– uwzględnienie wszelkich szacunkowych wpływów i wydatków środków pieniężnych, których zgodnie z oczekiwaniami, jednostka może się spodziewać z restrukturyzacji, do której jednostka się zobowiązała lub już poniesionych wydatków, związanych z udoskonaleniem/ulepszeniem wyników uzyskiwanych dzięki użytkowaniu rozpatrywanego obiektu oceny utraty wartości.

Standard zaznacza dodatkowo, iż wiarygodności prognozy sprzyja porównywanie szacunków przepływów pieniężnych netto przeprowadzonych w ubiegłych latach dla rozpatrywanego obiektu z rzeczywiście uzyskanymi przepływami. Pozwala to rozpoznać znaczące kluczowe rozbieżności i ulepszyć kolejne szacunki, jednak przy uwzględnieniu warunków, które mogą wystąpić w przyszłości.

Szczegółowe, dalsze uregulowania dotyczące kalkulacji wartości użytkowej znajdują się w KSR 4.