Zalicza się do nich w szczególności:
a) nieruchomości – w tym grunty, prawo wieczystego użytkowania gruntu, budowle i budynki, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego;
b) maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy;
c) ulepszenia w obcych środkach trwałych;
d) inwentarz żywy (art. 3 ust. 1 pkt 15 u.o.r.).
Definicji tej odpowiada sformułowanie środków trwałych przyjęte w Klasyfikacji Środków Trwałych stosowanej dla celów statystycznych.
Środki trwałe oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze zalicza się do aktywów trwałych jednej ze stron umowy, zgodnie z warunkami określonymi w art. 3 ust. 4 u.o.r.
a) autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje;
b) prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych;
c) know-how;
d) koncesje;
e) wartość firmy;
f) koszty zakończonych i przewidzianych do wdrożenia prac rozwojowych;
g) nabyte prawa do emisji zanieczyszczeń do powietrza, bez względu na ich przeznaczenie, a mianowicie wykorzystanie na własne potrzeby lub sprzedaż.
Zarówno środki trwałe, jak też wartości niematerialne i prawne z chwilą oddania do używania powinny być wprowadzone na odpowiednie konta („Środki trwałe”, „Wartości niematerialne i prawne”) i objęte bieżącą ewidencją stanów oraz ich zmian.
Poprawnie prowadzona ewidencja księgowa środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych powinna zapewnić informacje, przewidziane w przepisach podatkowych.
W ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.) – dalej u.p.d.o.p., oraz ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.) – dalej u.p.d.o.f., określono natomiast enumeratywnie środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, które podlegają amortyzacji lub kiedy to ich amortyzacja nie stanowi kosztu uzyskania przychodu.
W świetle definicji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych warto zwrócić uwagę, że:
– budynki i budowle wzniesione na cudzym gruncie,
– ulepszenia dokonane w cudzym obiekcie (tzw. inwestycje w obcych środkach trwałych), którym może być budynek i budowla, ale także maszyna lub urządzenie, pod warunkiem, że ulepszenie polegało na modernizacji, adaptacji, przebudowie, rozbudowie lub rekonstrukcji, o koszcie wyższym niż 3500 zł i zwiększyło wartość użytkową tego obiektu.
3. Odmiennie niż w u.o.r., w myśl przepisów podatkowych, do środków trwałych:
zalicza się także:
a) inwestycje w nieruchomości;
b) obiekty przekazane przez finansującego w podatkowy leasing finansowy, jeżeli księgowo jest to najem lub dzierżawa (leasing operacyjny) – są to jednak przypadki zupełnie wyjątkowe;
nie zalicza się:
a) spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkaniowego; są to z punktu widzenia prawa podatkowego nadal wartości niematerialne i prawne;
b) prawa wieczystego użytkowania gruntów; ustawy podatkowe nie określają sposobu jego kwalifikacji, a jedynie stanowią, że amortyzacja tego prawa nie jest kosztem uzyskania przychodu;
c) inwentarza żywego;
d) obiektów przyjętych przez korzystającego w leasing finansowy, jeżeli podatkowo ma on charakter najmu, dzierżawy lub leasingu operacyjnego.
4. Definicji środków trwałych nie odpowiadają także:
– obiekty o przewidywanym okresie ekonomicznej przydatności dla jednostki krótszym niż rok;
– obiekty nabyte, które będą nadawały się do używania dopiero po dokonaniu ich remontu lub uzupełnieniu o brakujące części, względnie ulepszeniu; są to środki trwałe (podatkowo określane jako inwestycje) w budowie;
– obiekty postawione w stan likwidacji, nawet jeżeli nadal istnieją fizycznie (ujmowane są wtedy wyłącznie w ewidencji pozabilansowej);
– składniki majątkowe nabyte lub wytworzone – mające cechy środków trwałych – ale przeznaczone do sprzedaży; są to wyroby gotowe lub towary.
5. Odmiennie niż w u.o.r., podatkowo, do wartości niematerialnych i prawnych:
nie zalicza się:
– koncesji (wydatki na ich nabycie stanowią koszt pośredni, który powinien być przyporządkowany do danego okresu sprawozdawczego; jeżeli jednostka wykupiła dwuletnią koncesję w styczniu 2009 r. należy zaliczyć poniesiony wydatek do kosztów uzyskania przychodów proporcjonalnie do okresu ważności koncesji, a więc na przestrzeni lat 2009 i 20010);
zalicza się:
– spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego oraz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu użytkowego.
6. Do wartości niematerialnych i prawnych nie zalicza się kosztów organizacji, poniesionych przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej; zgodnie z u.o.r. koszty takie zmniejszają kapitał zapasowy do wysokości nadwyżki wartości emisyjnej (sprzedażnej) akcji nad ich wartością nominalną, a jeśli przekraczają tę nadwyżkę, to niepokryta ich część obciąża koszty finansowe. Natomiast według u.p.d.o.p. obciążają one bezpośrednio koszty uzyskania przychodów.
Stanisław Koc, Amortyzacja bilansowa i podatkowa, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2006 r. i wymienionych przepisów.