Z dniem 1 marca 2017 roku weszła w życie ustawa z dnia 10 lutego 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 13 lutego 2017 r., poz. 244) (dalej: ustawa nowela), zmieniająca kodeks karny w zakresie odpowiedzialności karnej za przestępstwa polegającej na tworzeniu nieprawdziwych, nierzetelnych faktur VAT mogących mieć wpływ na określenie wysokości należności publicznoprawnej. Przepisy wprowadzają różne typy czynów zabronionych: typ podstawowy, typ kwalifikowany – poprzez uzależnienie od wysokości kwot należności określonych fakturą albo typ uprzywilejowany – wypadek mniejszej wagi. Zgodnie z treścią nowelizacji, kodeks karny penalizuje nie tylko podrabianie, przerabianie lub wystawianie faktur poświadczających nieprawdę ale również używanie takich faktur.
Na wstępie cytowanej ustawy znalazł się przepis definiujący pojęcie faktury. Ustawodawca posłużył się definicją przedstawioną w art. 2 pkt 31 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2016 r. poz. 710, z późn. zm.), (dalej: ustawa o VAT) gdzie pojęcie faktura oznacza dokument w formie papierowej lub formie elektronicznej zawierający dane wymagane ustawą i przepisami wydanymi na jej podstawie. Przypomnijmy, że elementy obligatoryjne, z których zbudowana jest faktura przedstawia przepis art. 106 e ust. 1 pkt 1-24 ustawy o VAT.
Pierwsza postać przestępstwa objętego odpowiedzialnością karną w ustawie noweli jest przestępstwo fałszu materialnego dokumentu w postaci faktury.
Ustawodawca wskazuje, że kto w celu użycia za autentyczną, podrabia lub przerabia fakturę w zakresie okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym lub takiej faktury jako autentycznej używa, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Przestępstwo fałszu materialnego może polegać na przerobieniu tj. zmianie treści istniejącego oryginalnego dokumentu przez osobę do tego nieupoważnioną lub podrobieniu czyli sporządzeniu dokumentu, który ma wywoływać wrażenie, że pochodzi od innej osoby. Popełnienie tego przestępstwa może nastąpić zarówno przez osobę, która wystawia taką fakturę jak również osobę wykorzystującą taką fakturę jako autentyczną. Dodatkowo ustawodawca nakazuje zastosować karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 jeżeli sprawca dopuszcza się ww. czynu wobec faktury lub faktur, zawierających kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość jest większa niż pięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości, albo z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. Zgodnie zaś z przepisem art. 115 § 6 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (dalej: ustawa Kk) za mieniem wielkiej wartości należy przyjąć mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 1.000.000 złotych. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Kolejna zmiana w zakresie kodeksu karnego przewiduje przestępstwo fałszu intelektualnego dokumentu w postaci faktury. Zgodnie z nim, kto wystawia fakturę lub faktury, zawierające kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość jest znaczna, poświadczając nieprawdę co do okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym lub takiej faktury lub faktur używa, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Fałszerstwo intelektualne polega na poświadczeniu nieprawdy w autentycznym dokumencie przez osobę uprawnioną do jego wystawienia. W przeciwieństwie do przestępstwa fałszu materialnego nie chodzi tu o każdy dokument, ale tylko o taki, którego sporządzenie możliwe jest wyłącznie przez osobę o odpowiednich kwalifikacjach. Poświadczenie nieprawdy może polegać na zatajeniu bądź przeinaczeniu faktów albo na potwierdzeniu nieistniejących okoliczności. Przykładem może być faktura wystawiona przez podatnika VAT i stwierdzająca zaniżoną kwotę podatku.
Ponadto jeżeli sprawca dopuszcza się ww. czynu wobec faktury lub faktur, zawierających kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość jest większa niż pięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości, albo z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca ww. czynu podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
W sposób szczególny potraktował ustawodawca fałszerstwo materialne i intelektualne faktury lub faktur, zawierających kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość jest większa niż dziesięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości. W takim przypadku osoba taka podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności. Zastrzeżono jednak, że w przypadkach mniejszej wagi, sprawca ww. czynów podlega karze pozbawienia wolności do lat 5.
Przepisy ustawy noweli określają ponadto wysokość kary grzywny (w przypadkach kiedy może być orzeczona), a także przypadki zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej wymierzenia.
Warto również zaznaczyć, że omawiane przestępstwa można popełnić tylko umyślnie, tzn. w zamiarze bezpośrednim albo ewentualnym. W rozumieniu prawa karnego postać zamiaru bezpośredniego polega na tym, że sprawca chce popełnić czyn zabroniony lub ma świadomość i wolę realizacji jego ustawowych znamion.
Zamiar ewentualny ma miejsce, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to.
Celem ustawy jak wskazuje w uzasadnieniu ustawodawca jest wprowadzenie do krajowego porządku prawnego szeregu nowych instrumentów prawnokarnych nakierowanych na zwalczanie procederu związanego z wyłudzaniem z budżetu państwa zwrotu kwot naliczonych tytułem podatku od towarów i usług (VAT). Zjawisko to według pomysłodawców przybrało poważny charakter, ze względu na jego powszechność, skalę uszczupleń i zróżnicowane metody działania sprawców tych czynów.
Autor:Marcin Borkowski, Senior Associate, ADN Podatki
