W części II omówiono zasady udzielania urlopów szkoleniowych oraz urlopów związanych z rodzicielstwem. W ostatniej części wskażemy zasady udzielania urlopów wychowawczych oraz urlopów okolicznościowych. Wskażemy też przykładowe szczególne regulacje dotyczące urlopów dla niektórych grup zawodowych.

1. Urlop wychowawczy

Kolejnym uprawnieniem związanym z rodzicielstwem jest prawo do urlopu wychowawczego. Przysługuje on pracownikowi (zarówno matce jak i ojcu), którzy byli zatrudnieni minimum 6 miesięcy. Chodzi tutaj o ogólny czas zatrudnienia, nie koniecznie u pracodawcy, który udziela tego urlopu.

Urlop wychowawczy przysługuje w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.  Nie ma więc przeszkód aby pracownik wykonywał w tym czasie dodatkową pracę (np. na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło) jednak praca ta nie może kolidować ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem.

Urlop przysługuje w wymiarze 3 lat, maksymalnie do ukończenia przez dziecko 4 roku życia  (18 jeśli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki).
Urlop wychowawczy może być wykorzystany w czterech częściach. Rodzice mogą z niego korzystać wspólnie przez maksymalnie 3 miesiące.

Jeśli w czasie urlopu wychowawczego pracownica urodzi dziecko przysługuje jej zasiłek macierzyński na warunkach przewidzianych w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Od momentu złożenia wniosku o urlop wychowawczy do zakończenia tego urlopu stosunek pracy pracownika podlega podobnej ochronie jak stosunek pracy ciężarnej.

Za zgodą pracodawcy pracownik może w każdym czasie zrezygnować z urlopu wychowawczego. Za 30 dniowym uprzedzeniem może on również zawiadomić pracodawcę o zamiarze zrezygnowania z tego urlopu.

Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracownik powinien być dopuszczony do pracy na dotychczasowym stanowisku. Jeśli nie jest to możliwe należy go dopuścić do pracy na stanowisku równorzędnym z takim samym wynagrodzeniem jak na stanowisku jakie zajmował przed urlopem.

Okres urlopu wychowawczego wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Należy jednak pamiętać, że jeśli w ciągu roku kalendarzowego pracownik wraca do pracy po urlopie wychowawczym trwającym minimum miesiąc obniżeniu ulega wymiar jego urlopu wypoczynkowego. W takim przypadku pracownikowi przysługuje urlop proporcjonalnie do okresu pozostałego do zakończenia roku kalendarzowego lub zatrudnienia w danym roku kalendarzowym (jeśli pracownik jest zatrudniony na okres krótszy niż do końca roku kalendarzowego).

2. Urlopy – przepisy szczególne

Istnieje szereg przepisów, które niektórym grupom pracowników dają szczególne uprawnienia urlopowe.
Przykładowo osobom zatrudnionym w niektórych instytucjach lub pełniących określone funkcje przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy po przepracowaniu określonego czasu (takie prawo mają mi.in. pracownicy służb mundurowych, radcy Prokuratorii Generalnej, sędziowie i prokuratorzy).

Niektórym grupom zawodowym przysługuje również specjalny urlop zdrowotny (np. nauczyciele, sędziowie).
Osobom przystępującym do egzaminu adwokackiego, radcowskiego i notarialnego przysługuje płatny urlop w wymiarze 30 dni kalendarzowych na przygotowanie się do egzaminu.

[page_break]
3. Urlopy okolicznościowe

Pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika na czas obejmujący:

– 2 dni – w razie ślubu pracownika lub urodzenia się jego dziecka albo zgonu i pogrzebu małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy,
– 1 dzień – w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.

Chociaż nie wynika to wprost z przepisu przyjmuje się, że urlop ten powinien być udzielony w okresie jak najbliższym okoliczności, na potrzeby których jest on udzielany gdyż jego celem jest umożliwienie pracownikowi załatwienie spraw urzędowych takich jak zgłoszenie narodzin dziecka w USC, załatwienie formalności związanych ze ślubem lub pogrzebem. Wydaje się, że z urlopu okolicznościowego pracownika odwołać nie można. Z drugiej strony jeśli w trakcie takiego wolnego pracownik np. zachoruje to okoliczność ta nie powoduje przesunięcia terminu wykorzystania tego urlopu. Przepisy nie przewidują specjalnych zasad udzielania tego typu urlopów – kwestię tę można jednak uregulować w aktach wewnętrznych pracodawcy. Należy jednak pamiętać o celu takiego urlopu. W związku z powyższym o ile w przypadku urlopy związanego ze ślubem można oczekiwać, że pracownik odpowiednio wcześniej poinformuje pracodawcę o chęci skorzystania z wolnego o tyle w przypadku narodzin dziecka lub śmierci trudno oczekiwać wcześniejszego uprzedzenia.

Podstawa prawna:
Art. 186 Kodeksu pracy (tj. z 1998 r. Dz. U. nr 21 poz. 94 ze zm.)
§15 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. Nr 60, poz. 281 ze zm.).