Stan faktyczny oraz stanowisko WSA
We wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej podatnik wskazał, że zawarł umowę przedwstępną nabycia nieruchomości. Korzystając z zawartych w umowie przedwstępnej przesłanek podatnik poinformował sprzedających, że odstępuje od umowy. Sprzedający uznali odstąpienie od umowy za bezskuteczne i pozwali podatnika o przymuszenie do zawarcia umowy sprzedaży. Powództwo zostało uwzględnione i z chwilą uprawomocnienia się wyroku podatnik stał się właścicielem nieruchomości. W wyroku sąd zasądził od podatnika na rzecz sprzedających koszty postępowania sądowego, które podatnik zapłacił. W tym stanie faktycznym zadano pytanie, czy możliwe jest zaliczenie kosztów postępowania sądowego do kosztów uzyskania przychodów. W ocenie podatnika koszty sądowe stanowią koszty uzyskania przychodów i powinny być uznane za koszty bieżące działalności spółki.

Minister Finansów uznał stanowisko podatnika za nieprawidłowe. Zdaniem organu poniesione przez podatnika koszty postępowania sądowego, które zostały zasądzone na rzecz powoda, nie miały związku z uzyskaniem przychodu, ani z zachowaniem lub zabezpieczeniem jego źródła. Koszty te były efektem niewykonania przez podatnika ciążącego na nim zobowiązania wobec sprzedających grunt, a więc nie mogą stanowić kosztów uzyskania przychodów.

WSA w Poznaniu podzielił stanowisko zaprezentowane przez Ministra Finansów. Stwierdził, że koszty przegranego procesu cywilnego dyktowane dążeniem do zapobieżenia stratom finansowym, grożącym w razie zawarcia umowy, nie mogą być uznane za koszt uzyskania przychodu. Przepis art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p.¹ nie przewiduje możliwości wpisywania w ciężar kosztów podatkowych takich wydatków, które ponoszone są w celu uniknięcia strat. Celem poniesionego kosztu wyartykułowanym w tym przepisie jest jedynie osiąganie przychodów. Zdaniem Sądu koszty procesu stanowią w opisanej sytuacji wyłącznie przejaw odpowiedzialności podatnika za niekorzystny dla niego wynik postępowania sądowego, wszczętego na skutek bezpodstawnego uchylania się od przyjętych na siebie zobowiązań.

Teza
Na podstawie uzasadnienia omawianego orzeczenia można sformułować następującą tezę:
„Koszty przegranego procesu cywilnego dyktowane dążeniem do zapobieżenia stratom finansowym, grożącym w razie zawarcia umowy, nie mogą być uznane za koszt uzyskania przychodu.”

Komentarz
Sytuacja będąca przedmiotem omawianej sprawy może wystąpić w toku działalności każdego podatnika. Nie trudno wyobrazić sobie bowiem sytuację, gdy kierując się dążeniem do zmniejszenia strat przedsiębiorca decyduje się na niewykonanie swoich zobowiązań cywilnoprawnych (m.in. poprzez odstąpienie od umowy, odmowę wykonania umowy przedwstępnej itp.). W takiej sytuacji ryzykuje jednak, że druga strona stosunku zobowiązaniowego zdecyduje się na oddanie sprawy do sądu w poszukiwaniu ochrony własnych interesów.

Zgodnie ze stanowiskiem WSA w Poznaniu, wydatki z tytułu kosztów sądowych związane z przegranym przez podatnika procesem, u źródeł którego leżało uchylanie się od wykonania zobowiązań umownych, nie mogą zostać uznane za koszty uzyskania przychodów. Nie wykazują one bowiem związku z osiągnięciem, zabezpieczeniem lub zachowaniem źródła przychodów. Wyrażając powyższy pogląd Sąd odwołał się do wyroku NSA z dnia 14 stycznia 2010 roku, sygn. akt II FSK 1286/10, w którym uznano, że podatnik ma prawo zaliczyć w poczet kosztów uzyskania przychodów koszty procesu, które ponosi w związku z realizacją przychodów ujętych już jako należne, a wynikających z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej. Odmiennie należy natomiast traktować koszty przegranego procesu, stanowiące przejaw odpowiedzialności podatnika za niekorzystny dla niego wynik postępowania sądowego, wszczętego na skutek nieregulowania płatności (niewykonania zobowiązań). Tego typu koszty nie wykazują związku z przychodami i nie mogą być potrącane na zasadzie art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p.

Zwraca przy tym uwagę argumentacja Sądu, zgodnie z którą powiązania wydatku z przychodami, także w aspekcie kosztów przegranego procesu sądowego, należy dokonywać zawsze w sposób indywidualny w odniesieniu do każdego rozpatrywanego przypadku. Okoliczności konkretnej sprawy mogą bowiem powodować, że możliwe będzie powiązanie kosztów sądowych z osiąganymi przez podatnika przychodami, a w konsekwencji także zaliczenie tych wydatków do kosztów uzyskania przychodów.

1) Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.)