Stan faktyczny oraz stanowisko WSA
We wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej podatnik wskazał, że wykonuje zawód radcy prawnego w spółce osobowej. Nie prowadzi samodzielnej działalności gospodarczej i dlatego nie posiada statusu podatnika VAT. Umowa spółki zobowiązuje podatnika oraz innych jej wspólników do świadczenia pomocy prawnej wyłącznie w spółce. W ramach obowiązków zawodowych podatnik może być wyznaczony do świadczenia pomocy prawnej jako pełnomocnik z urzędu w postępowaniach przed sądami oraz innymi organami władzy publicznej, które będą wypłacały mu wynagrodzenie. Podatnik zapytał, czy wykonywanie czynności w zakresie pomocy prawnej z urzędu spowoduje, że stanie się on podatnikiem VAT w rozumieniu art. 15 ust. 1 u.p.t.u.¹ W ocenie podatnika nie będzie on podatnikiem VAT wagi na wynikające z umowy spółki ograniczenie możliwości świadczenia pomocy prawnej wyłącznie do działania w imieniu i na rachunek Kancelarii. Taki sposób prowadzenia działalności prawniczej przewiduje art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych. Skutkiem tego podatnik nie może być uznany za prowadzącego działalność gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 2 u.p.t.u., a tym samym nie jest podatnikiem w rozumieniu art. 15 ust. 1 tej ustawy. Zdaniem podantika podatnikiem z tytułu usług prawniczych wykonywanych z jego osobistym udziałem jest Kancelaria. Z punktu widzenia art. 15 ust. 2 u.p.t.u. pomoc prawna z urzędu niczym się nie wyróżnia na tle pozostałych przypadków pomocy prawnej. Jeżeli jest wykonywana przez radcę prawnego prowadzącego indywidualną kancelarię, podatnikiem jest ten radca, podobnie jak z tytułu pozostałej działalności w zakresie pomocy prawnej. W przypadku zaś, gdy jedyną formą wykonywania zawodu jest spółka osobowa, radca prawny działa na rzecz spółki, która jest podmiotem świadczącym usługi w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług. Jeżeli umowa spółki wyraźnie stanowi, że radca prawny może świadczyć pomoc prawną wyłącznie „w Spółce”, nie wyłączając pomocy prawnej z urzędu, należy uznać, że każda pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego jest wykonywana w ramach działalności spółki.

Minister Finansów nie podzielił argumentacji podatnika. Zdaniem organu świadczenie pomocy prawnej z urzędu stanowi działalność wykonywaną osobiście i podatnik z tytułu tej działalności jest podatnikiem podatku od towarów i usług w rozumieniu art. 15 u.p.t.u. Zgodnie zaś z art. 106 ust. 1 i art. 99 tej ustawy, radca prawny jako indywidualny podmiot ma obowiązek wystawienia faktury VAT oraz złożenia deklaracji VAT-7 uwzględniających obrót z tytułu wynagrodzenia za świadczenie usług pomocy prawnej z urzędu.

WSA w Warszawie uchylił interpretację Ministra Finansów. Wskazał, że świadczenie pomocy prawnej z urzędu jest działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 2 u.p.t.u., tak samo jak pomoc prawna świadczona „z wyboru”. Oznacza to, że do obu tych przypadków świadczenia pomocy prawnej – jako działalności gospodarczej – zastosowanie mają formy wykonywania zawodu radcy prawnego wskazane przez ustawodawcę w art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych. Świadczenie pomocy prawnej z urzędu może zatem odbywać się w formie spółki osobowej. W takim przypadku – mimo że faktycznym wykonawcą tej pomocy będzie ustanowiony radca prawny – usługodawcą, a tym samym podatnikiem podatku od towarów i usług będzie spółka osobowa. Jeżeli bowiem radca prawny zdecyduje się na wykonywanie zawodu w formie spółki osobowej, jako jej wspólnik, brak jest powodu, dla którego należałoby przyjąć, że pomoc prawna świadczona z urzędu stanowi odrębną działalność gospodarczą tego radcy prawnego. Zdaniem Sądu nie sposób przyjąć, że zamysłem ustawodawcy było stworzenie sytuacji, gdy w zakresie jednego podatku takie same czynności, wykonywane przez tę samą osobę w ramach tego samego zawodu, opodatkowane są jako różnego rodzaju działalność gospodarcza, a dokładnie jako działalność dwóch różnych podmiotów. Decydując się na wykonywanie zawodu w spółce osobowej, radca prawny w ramach tej spółki będzie świadczył wszystkie usługi składające się na wykonywany zawód.

Teza
Z uzasadnienia omawianego wyroku wyprowadzić można następującą tezę:
„Radca prawny wykonujący zawód w formie spółki osobowej, nie stanie się podatnikiem podatku od towarów i usług z tytułu pomocy prawnej świadczonej z urzędu. Podatnikiem zobowiązanym do wystawienia faktury VAT jest w takim przypadku spółka.”

Komentarz
Prezentowany wyrok WSA w Warszawie powinien zainteresować wszystkich podatników, którzy świadczą usługi pomocy prawnej w ramach istniejących w Polsce korporacji zawodowych. Mowa tu zarówno o radcach prawnych jak i o adwokatach, doradcach podatkowych czy też rzecznikach patentowych. We wszystkich przypadkach osoby takie mogą bowiem świadczyć pomoc prawną w ramach spółki osobowej. Do takiej natomiast sytuacji odniósł się WSA w Warszawie.

Zwraca uwagę szczegółowy wywód Sądu odnośnie cech pomocy prawnej świadczonej z urzędu, warunków jej wykonywania oraz wpływu formy wykonywania zawodu na zakres opodatkowania VAT. Należy przyznać rację Sądowi, iż decyzja o świadczeniu pomocy prawnej w ramach spółki osobowej obejmuje wszystkie rodzaje tej działalności (pomoc prawna z wyboru jak i z urzędu). W konsekwencji fakt, iż dany pełnomocnik został ustanowiony jako pełnomocnik z urzędu nie może rzutować na to w ramach jakiej formy prawnej wykonuje on swój zawód. Jeżeli formą tą jest spółka osobowa, to podatnikiem VAT z tytułu tzw. „urzędówek” jest ta właśnie spółka.

Należy zwrócić uwagę, iż sam fakt opodatkowania VAT działalności radców prawnych i adwokatów wykonywanej jako pełnomocnik z urzędu był już wcześniej potwierdzony w orzecznictwie sądów administracyjnych. Takie stanowisko zaprezentował m.in. NSA w wyroku z dnia 11 grudnia 2008 roku, sygn. akt I FSK 1569/08. W omawianym wyroku WSA w Warszawie rozszerzył tę argumentację wskazując kto jest podatnikiem z tytułu usług pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

1) Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.)