Stan faktyczny oraz stanowisko WSA
We wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej podatnik wskazał, że prowadzi działalność w zakresie ściągania wierzytelności na zlecenie. Zamierza on nabyć wierzytelność od innego przedsiębiorcy, przy czym poza zapłatą ceny podatnik nie będzie świadczył żadnych dodatkowych usług na rzecz zbywcy. Nie otrzyma również z tego tytułu wynagrodzenia w postaci np. prowizji. Po nabyciu wierzytelności podatnik we własnym imieniu i na własny rachunek będzie dokonywać jej windykacji. W tym stanie rzeczy zadano pytanie, czy podatnik, nabywając w drodze cesji wierzytelność, świadczy względem sprzedającego usługę podlegającą obowiązkowi podatkowemu z tytułu VAT. W ocenie podatnika nabywając w drodze cesji wierzytelność własną zbywcy nie świadczy on na rzecz zbywcy żadnej usługi, a więc nie dochodzi do wykonania czynności podlegającej opodatkowaniu VAT.

Minister Finansów uznał stanowisko podatnika za nieprawidłowe. Stwierdził, że umowa cesji wierzytelności wypełnia znamiona określone w art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u.¹, polega bowiem na przeniesieniu prawa do wartości niematerialnych i prawnych, w związku z tym stanowi świadczenie usług w rozumieniu tej ustawy. W przypadku cesji wierzytelności własnych o świadczeniu usług można mówić jedynie w odniesieniu do nabywcy tych wierzytelności. Do świadczenia usług dochodzi już w momencie samego nabycia wierzytelności, bez względu na to, czy nabycie zostało dokonane w celu windykacji tej wierzytelności przez samego nabywcę, czy też w celu dalszej jej odsprzedaży. Usługą jest nabycie wierzytelności danego podmiotu w celu jej wykorzystania do operacji prawno-gospodarczych. W konsekwencji fakt zakupu wierzytelności w celu odsprzedaży lub wyegzekwowania lub dalszej odsprzedaży, należy zakwalifikować jako usługę na rzecz sprzedawcy wierzytelności własnej. Sprzedawca taki jest w opisanej sytuacji usługobiorcą, gdyż on jest odbiorcą świadczenia ze strony nabywcy wierzytelności, jakim jest uwolnienie go od wykonywania czynności związanych ze ściąganiem długu i ryzykiem jego nieściągnięcia.

WSA w Kielcach uchylił zaskarżoną interpretację. Stwierdził, że warunkiem, aby określona usługa podlegała obowiązkowi podatkowemu z tytułu VAT jest to, aby była ona świadczona odpłatnie, przy czym pomiędzy czynnością podlegającą opodatkowaniu (usługą), a wynagrodzeniem otrzymanym z tytułu jej wyświadczenia musi istnieć bezpośredni, czytelny i dostrzegalny związek. Sąd podzielił stanowisko podatnika, że różnica pomiędzy wartością nominalną wierzytelności a jej ceną nie jest wynagrodzeniem za usługę (rozumianą jako zwolnienie od obowiązku dochodzenia egzekwowania). W powyższym zakresie WSA odwołał się do wyroku TS UE z dnia 27 października 2011 roku, C-93/10, w którym stwierdzono, że różnica pomiędzy wartością nominalną cedowanych wierzytelności a ceną ich sprzedaży nie stanowi bezpośredniego wynagrodzenia z tytułu usługi świadczonej przez nabywcę cedowanych wierzytelności, odzwierciedla jedynie rzeczywistą ekonomiczną wartość wierzytelności w dacie sprzedaży, która jest uzależniona od wątpliwych perspektyw na ich spłatę i zwiększonego ryzyka niewypłacalności dłużników.

Teza
Na podstawie uzasadnienia omawianego orzeczenia można sformułować następującą tezę:
„Różnica pomiędzy wartością nominalną cedowanych wierzytelności a ceną ich sprzedaży nie stanowi bezpośredniego wynagrodzenia z tytułu usługi świadczonej przez nabywcę cedowanych wierzytelności, odzwierciedla jedynie rzeczywistą ekonomiczną wartość wierzytelności w dacie sprzedaży, która jest uzależniona od wątpliwych perspektyw na ich spłatę i zwiększonego ryzyka niewypłacalności dłużników. W konsekwencji nabycie wierzytelności własnej za cenę niższą niż nominalna wartość nabywanej wierzytelności nie stanowi świadczenia usług podlegającego opodatkowaniu VAT.”

Komentarz
W dotychczasowym orzecznictwie przeważało stanowisko, iż nabycie wierzytelności własnej po cenie niższej niż nominalna wartość wierzytelności stanowi odpłatne świadczenie usług przez nabywcę, które podlega opodatkowaniu VAT. Wątpliwości w powyższym zakresie były jednak na tyle istotne, że zagadnienie to zostało przedstawione do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi NSA (sygn. akt I FPS 4/10). Ten jednak zdecydował się na zawieszenie postępowania do czasu wydania przez TS UE wyroku w sprawie C-93/10, w którym Trybunał miał się odnieść właśnie do charakteru nabycia wierzytelności na gruncie VAT.

W wyroku z dnia 27 października 2011 roku TS UE orzekł, że podmiot, który na własne ryzyko nabywa trudne wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, nie świadczy odpłatnie usługi w rozumieniu art. 2 pkt 1 VI Dyrektywy i nie dokonuje tym samym czynności z zakresu działalności gospodarczej objętej zakresem stosowania wspomnianej dyrektywy, jeżeli różnica między wartością nominalną tych wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży.

W prezentowanym wyroku WSA w Kielcach, nie czekając na wspomnianą wyżej uchwałę NSA, w oparciu jednak o stanowisko wyrażone przez Trybunał w ww. wyroku, zdecydował się na rozstrzygnięcie zgodne z wnioskiem podatnika. Uznał, że nabycie wierzytelności własnej zbywcy nie stanowi czynności opodatkowanej VAT.

Niewątpliwie stanowisko zajęte przez Sąd wywrze istotny wpływ szczególnie na działalność podmiotów, dla których ściąganie wierzytelności stanowi główny przedmiot działalności. Należy przy tym pamiętać, że wyłączenie omawianej transakcji z zakresu opodatkowania VAT oznaczać będzie, że powinna ona zostać opodatkowana podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

1) Ustawa z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.)