Opłaty półkowe mogą przybrać w umowie postać opłaty marketingowej, opłaty za usługę logistyczną, opłaty za pośrednictwo, czy opłaty za ekspozycję towaru. Mogą być pobierane za wprowadzenie towaru do sieci, umieszczenie go w bardziej widocznym miejscu lub w gazecie reklamowej.
Opłaty półkowe były przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego. 26 stycznia 2006 r. Sąd Najwyższy orzekł, iż zastrzeganie dodatkowych opłat przez przedsiębiorcę handlowego za sam fakt, że kupowane towary znajdą się w sprzedaży w sklepach należących do tego przedsiębiorcy stanowi czyn nieuczciwej konkurencji i powoduje nieważność umowy ( sygn. II CK 378/05). Sąd Najwyższy stwierdził także, że przedsiębiorcom zmuszanym przez supermarkety do uiszczania nielegalnych opłat przysługuje, niezależnie od innych uprawnień wynikających z umowy, prawo do dochodzenia od supermarketów zwrotu bezpodstawnie uzyskanych korzyści z tytułu pobierania innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2009 r., sygn. III CZP 58/09).
Orzecznictwo Sądu Najwyższego wywarło wpływ na traktowanie opłat półkowych dla celów podatkowych. Na jego gruncie organy podatkowe utworzyły dwa podejścia interpretacyjne do podatkowego traktowania opłat półkowych. Pierwsze podejście stanowi konsekwencję uznania opłat półkowych za czyn nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z tym podejściem, opłaty półkowe nie stanowią kosztu uzyskania przychodu dla dystrybutora, a VAT zawarty na fakturze dokumentującej pobranie opłaty półkowej nie podlega odliczeniu. W przypadku drugiego podejścia, organy podatkowe nie traktują opłat półkowych przy spełnieniu określonych wymogów za czyny nieuczciwej konkurencji, przez co uznają opłaty półkowe za koszt uzyskania przychodu i umożliwiają podatnikom odliczenie podatku VAT.
Przykładem prezentowania przez organy podatkowe pierwszego podejścia, jest interpretacja indywidualna wydana przez Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy, z dnia 13 marca 2008 r., znak ITPB3/423-69/08/MT. W przytoczonej interpretacji organ podatkowy stwierdził, że skoro opłaty półkowe stanowią czyn nieuczciwej konkurencji, a umowa, na mocy której strony ustaliły takie opłaty jest nieważna z mocy prawa, to opłaty półkowe nie stanowią kosztów uzyskania przychodu zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 66 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2011 Nr 74 poz. 397 z pózn. zm., zwany dalej: „updop”). Art. 16 ust. 1 pkt 66 updop stanowi, że nie uwzględnia jako kosztów uzyskania przychodów poniesionych wydatków oraz wartości przekazanych rzeczy, praw lub wykonywanych usług, wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.
[page_break]
Natomiast zgodnie z art. 88 ust. 3a pkt. 4 lit. c ustawy o podatku od towarów i usług (Dz. U. 2004 Nr 54 poz. 535 z późn. zm., dalej: „ustawa o VAT”) nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu podatku naliczonego faktury, faktury korygujące lub dokumenty celne potwierdzające czynności do których mają zastosowanie przepisy art. 58 Kodeksu Cywilnego, zgodnie z którym czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, jak również sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest co do zasady nieważna. Zatem każde wystawienie faktury, która jest następstwem nieważnej umowy spowoduje zakwestionowanie przez organ podatkowy prawa do odliczenia VAT. Tym samym, przedsiębiorca, który otrzymał fakturę VAT dokumentującą uiszczenie opłaty półkowej, nie będzie uprawniony do odliczenia z takiej faktury podatku VAT.
Drugie podejście prezentowane przez organy podatkowe jest korzystniejsze dla podatników. Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji indywidualnej z dnia 8 marca 2010 r., znak ILPB3/423-1146/09-2/MM uznał, że opłaty ponoszone przez dystrybutora na rzecz supermarketów za eksponowanie w specjalny sposób jego towarów stanowi koszt uzyskania przychodów. Ten sam organ podatkowy, w interpretacji indywidulanej z dnia 8 marca 2010 r., znak ILPP2/443-1703/09-2/NM, stwierdził, że przedsiębiorcy przysługuje prawo do odliczenia podatku VAT z faktur wystawionych za dodatkowe usługi ekspozycji. Należy podkreślić, że organy podatkowe uzależniają prawo odliczenia VAT w związku z uiszczeniem opłat półkowych oraz możliwość zaliczenia opłat półkowych do koszów uzyskania przychodu od tego czy świadczenia dostawcy towaru (opłata) oraz świadczenia supermarketu (odpowiednia ekspozycja towaru) mają charakter ekwiwalentny i czy uiszczana opłata ma charakter dobrowolny.
Warto przy tym przytoczyć także interpretację indywidualną z dnia 8 grudnia 2011 r., znak IBPP1/433-1368/11/LSz, w której Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach stwierdził, iż przedsiębiorca, który uzyskał odszkodowanie w sądzie od kontrahenta w związku z narzucaniem przez tego kontrahenta obowiązku uiszczania opłaty półkowej, nie jest zobowiązany do dokonania korekty w podatku VAT za okresy przeszłe, gdyż podatnik nie był świadomy, że opłaty przez niego uiszczane stanowią czyn nieuczciwej konkurencji.
Podsumowując, w praktyce funkcjonują dwa zupełnie odmienne podejścia do klasyfikacji opłaty półkowej na gruncie podatkowym. Aby opłaty półkowe mogły być uznane za koszty uzyskania przychodu oraz aby przedsiębiorca był uprawniony do odliczenia podatku VAT z faktur dokumentujących te opłaty, opłaty półkowe powinny mieć charakter świadczeń wzajemnych oraz dobrowolnych, a zatem nie mogą być dostawcy narzucone wbrew jego woli. Warto przy tym zasugerować podatnikom dokumentowanie świadczeń otrzymywanych w zamian uiszczania opłat półkowych np. poprzez dołączanie do faktury gazetki promocyjnej, w której umieszczony został towar podatnika, oraz wyodrębnianie opłaty półkowej jako odrębnej pozycji na fakturze, gdyż brak ustawowej definicji takich opłat powoduje szereg nieścisłości interpretacyjnych i problemów w klasyfikacji kosztów podatkowych.
