Skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia rozpoznaje Sąd Najwyższy. Skargę mogą złożyć uprawnieni, za pośrednictwem sądu, który orzeczenie dotknięte wadą wydał. Przesłanką materialną wniesienia skargi jest niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia sądu, co oznacza sprzeczność z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa lub też fakt, iż orzeczenie zostało wydane z dopuszczeniem błędnej wykładni prawa lub rażąco niewłaściwego zastosowania prawa. Niezgodność orzeczenia z prawem powinna dodatkowo nosić znamiona obiektywnie oczywistej, i nie powinna wymagać dokonania doktrynalnej analizy prawnej. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego w tym zakresie skarga powinna zostać uwzględniona, jeżeli widocznym jest naruszenie przez orzekający sąd prawa w sposób kwalifikowany i elementarny (wyrok SN z 9
marca 2006 roku, II BP 6/05, OSNP 2007, nr 3-4, poz. 42).
Ponadto dopuszczalność formalną wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia stanowi istnienie prawomocnego orzeczenia sądowego sądu drugiej, a w wyjątkowych wypadkach sądu pierwszej instancji, które jako ostateczne kończy postępowanie w sprawie. Należy przy tym podkreślić, iż nie są objęte prawem do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, orzeczenia sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, a także orzeczenia Sądu Najwyższego (postanowienie SN z dnia 15 grudnia 2005 roku, I BP 1/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 328). Uprawnionym do wniesienia skargi jest strona postępowania, w którym wydano wadliwy prawnie wyrok. Skargę może wnieść także Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich, jeżeli niezgodność orzeczenia z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego.
Skargę uprawniony może wnieść w terminie zawitym 2 lat od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia. Jako że skarga rozpoznawana jest przez Sąd Najwyższy to czynności procesowe strony w toku tego postępowania powinny być podejmowane za pośrednictwem radcy prawnego lub adwokata (tzw. przymus adwokacko – radcowski). Co do zasady postępowanie, jakie toczy się w zakresie rozpoznania skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest prowadzone zgodnie z przepisami o skardze kasacyjnej. Skarga powinna spełniać ponadto zasadnicze wymogi formalne, jakie kodeks postępowania cywilnego przewiduje dla pisma procesowego (a więc oznaczenie sądu, stron, pełnomocników procesowych, sygnatury akt oraz podanie wartości przedmiotu zaskarżenia, wymienienie załączników. Skarga podlega opłacie stosunkowej, której podstawa obliczenia jest powołana wartość przedmiotu zaskarżenia. Ponad ogólne wymogi formalne skargi, jako pisma procesowego wnoszonego w toku postępowania cywilnego, skarga powinna spełniać szczególne wymagania, przewidziane przez kodeks postępowania cywilnego, a w szczególności:
– oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona z zastrzeżeniem zakresu jego zaskarżenia (w całości lub w części),
– przytoczenie podstaw wraz z ich uzasadnieniem,
– wskazanie normy prawnej, z którą orzeczenie jest niezgodne,
– uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody poprzez wydanie zaskarżonego orzeczenia,
– wskazanie, iż zmiana orzeczenia w drodze innych przewidzianych prawem środków odwoławczych jest niemożliwa,
– wniosek o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem.
Sąd Najwyższy może odmówić przyjęcia skargi do rozpoznania, jako „oczywiście bezzasadnej” lub tez przyjąć skargę do rozpoznania, co czyni na posiedzeniu niejawnym, w składzie jednego sędziego. Po przyjęciu skargi do rozpoznania Sąd Najwyższy wydając rozstrzygnięcie może stwierdzić, iż zaskarżone orzeczenie jest niezgodne z prawem lub tez skargę oddalić ze względów merytorycznych. W wyjątkowych sytuacjach Sąd Najwyższy może po stwierdzeniu niezgodności orzeczenia z prawem uchylić zaskarżone orzeczenie i odrzucić pozew lub umorzyć postępowanie.
