Stan faktyczny oraz stanowisko WSA
Spółka złożyła wniosek o wydanie interpretacji w zakresie możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kwoty wynikającej z zamknięcia opcji walutowych. W stanie faktycznym wskazała, iż zawarte kontrakty miały na celu zabezpieczenie wysokości źródła przychodów i ograniczenie ryzyka kursowego. Z uwagi jednak na niekorzystną zmianę kursu walut, skutkującą powstaniem znacznych kosztów związanych z realizacją przez bank uprawnienia związanego z wystawioną przez Spółkę opcją call, doszło do całkowitego zamknięcia opcji walutowych. Po stronie Spółki powstało wymagalne zobowiązanie. Spółka na podstawie otrzymanego dokumentu ujęła w księgach wartość z niego wynikającą jako zobowiązania wobec banku i koszt bilansowy. Następnie, z uwagi na niemożność spłaty zobowiązania Spółka zmuszona została do zawarcia z bankiem ugody, mocą której bank umorzył część przysługującej mu wierzytelności wraz z należnymi odsetkami. Pozostała do zapłaty część wierzytelności została rozłożona na oprocentowane roczne raty. Zdaniem Spółki, wartość zobowiązania z tytułu zamknięcia transakcji opcji walutowych zarówno w części umorzonej, jak i w części pozostałej, może zostać zaliczona do kosztów uzyskania przychodów na zasadach określonych w art. 15 ust. 4d Ustawy CIT. W konkluzji, Spółka stwierdziła, że w przedstawionym stanie faktycznym, uznanie wartości umorzonej wierzytelności bankowej za przychód Spółki i jednocześnie zakwestionowanie należności związanej z zamknięciem transakcji opcji walutowych jako kosztu podatkowego skutkowałoby de facto opodatkowaniem straty poniesionej przez Spółkę w związku z zawartą transakcją.

Organ podatkowy uznał interpretację Spółki za nieprawidłową. Zwrócił uwagę, iż zgodnie z przepisem art. 16 ust. 1 pkt 8b Ustawy CIT nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych – do czasu realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo rezygnacji z realizacji tych praw wynikających z tych instrumentów albo ich odpłatnego zbycia – o ile wydatki te, stosownie do treści art. 16g ust. 3 i 4, nie powiększają wartości początkowej środka trwałego oraz wartości niematerialnych i prawnych .  W stanie faktycznym przedstawionym przez Spółkę kwoty wynikające z przedterminowego wykupu opcji walutowych nie mogą stanowić kosztów uzyskania przychodów, gdyż nie wystąpiła żadna z trzech sytuacji wymienionych w art. 16 ust. 1 pkt 8b Ustawy CIT. Ponadto Organ wskazał, iż umorzoną przez bank część należności można uznać za przychód Spółki.

Spółka nie zgodziła się z taką interpretacją przepisów i wezwała Organ do usunięcia naruszenia prawa. Organ w odpowiedzi na wezwanie nie znalazł podstaw do zmiany stanowiska wyrażonego w udzielonej interpretacji. Z tego względu Spółka złożyła skargę na interpretację podatkową.

Spółka wskazała, iż zarówno umorzona jak i winna część zobowiązania w pełni spełnia przesłanki uznania za koszt uzyskania przychodu w świetle art. 15 ust. 1 Ustawy CIT.  Za bezpodstawne uznała zastosowanie do opisanego stanu faktycznego art. 16 ust. 1 pkt 8b. Zdaniem Spółki wykładnia językowa wskazuje, iż aby mówić o „wydatkach na nabycie”, powinno wystąpić świadczenie na rzecz wystawcy opcji. W przypadku Spółki świadczenia takiego nie było.  Zawarta umowa nie przewidywała zapłaty wynagrodzenia za ponoszone ryzyko, lecz w zamian za nabycie przez Spółkę opcji put zobowiązywała Spółkę do wystawienia na rzecz banku opcji call (tzw. opcja zerokosztowa), co stanowi często stosowaną praktykę pozwalającą na rezygnację z zapłaty premii opcyjnej na dzień zawarcia opcji.

W skardze Spółka zwróciła również uwagę na to, że kwalifikacja wymagalnego zobowiązania jako podatkowego kosztu uzyskania przychodu, zarówno części umorzonej o wartości […] , zł., jak i w części pozostałej do zapłaty o wartości […] zł., winna być dokonana na podstawie art. 15 ust. 1 Ustawy CIT. W stanie faktycznym niniejszej sprawy, nie ulega wątpliwości, że spełnione zostały przesłanki, określone w tym przepisie.

Ponadto Skarżąca  nie zgodziła się z uznaniem przez Organ umorzonej części zobowiązania za przychód podatkowy Spółki. Taka interpretacja przepisów skutkowałaby de facto opodatkowaniem straty poniesionej przez Spółkę w związku z zawarciem transakcji.
W ocenie Sądu, skarga nie zasłużyła na uwzględnienie. Jak wskazał WSA, interpretacja przepisu art. 16 ust. 1 pkt 8b Ustawy CIT przyjęta przez Organ jest zasadna, gdyż wprowadza ona ogólną zasadę, iż wydatków związanych z nabyciem opcji nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów. W świetle regulacji uprawnione jest stanowisko, że wszystkie wydatki związane z nabyciem instrumentu finansowego nie stanowią kosztu uzyskania przychodu poza przypadkami, o których mowa w art. 16 ust. 1 pkt 8b Ustawy CIT – a które to przypadki nie wystąpiły – w przedstawionym przez stronę skarżącą stanie faktycznym (okoliczność ta jest bezsporna). W świetle przedstawionego przez Spółkę stanu faktycznego wynikało, że Spółka nabyła instrumenty finansowe w postaci opcji, jednakże z uwagi na spadek wartości waluty polskiej i nie regulowanie należności wynikającej z zawartego kontraktu, bank wypowiedział umowę w trybie natychmiastowym, co z kolei zrodziło po stronie Skarżącej należność. W ocenie Sądu, skoro Spółka nabyła opcje – bez względu na to czy w wersji zerowej, czy też nie – to każdy wydatek związany z tym nabyciem – w tym także wydatek związany z wcześniejszym zamknięciem opcji walutowych – spełniał przesłankę „wydatku związanego z nabyciem opcji”. Gdyby bowiem nie było nabycia opcji, nie byłoby możliwe wcześniejsze ich zamknięcie, a tym samym poniesienie kosztu na rzecz banku związanego z tym zamknięciem. Poniesiony zatem wydatek związany był z nabyciem opcji, a więc spełniał kryterium określone w art. 16 ust. 1 pkt 8 b Ustawy CIT.

Teza:
Z uzasadnienia wyroku WSA można wyprowadzić następującą tezę:
(…) nie byłoby możliwe poniesienie wydatku z tytułu wcześniejszego zamknięcia opcji, bez nabycia opcji, a skoro tak, to wydatek poniesiony z tytułu wcześniejszego zamknięcia kontraktu opcyjnego związany jest z nabyciem opcji, a to przesądza o tym, że nie może stanowić kosztu uzyskania przychodu. Wydatki te stanowią koszt uzyskania przychodu tylko w przypadkach i czasie wskazanym w przepisie art. 16 ust. 1 pkt 8 b tj. w chwili realizacji praw wynikających z opcji, rezygnacji z realizacji praw lub ich zbycia.

Komentarz:
Sąd w komentowanym wyroku przyjął literalną wykładnię przepisu art. 16 ust. 1 pkt 8b Ustawy CIT. Zgodnie z brzmieniem powołanego przepisu wydatki związane z nabyciem instrumentów finansowych mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodu wyłącznie w niektórych wypadkach. Mimo że przepis ogranicza w czasie możliwość uznania takich wydatku za koszt, to sąd uznał, iż nawet gdy w związku z zamknięciem kontraktu nie dojdzie nigdy do zbycia lub realizacji praw z tych opcji, wydatki te nie będą stanowić kosztu. Wobec tego sąd uznał, iż wydatki związane z nabyciem instrumentów pochodnych (w tym opcji) mogą być kosztem wyłącznie, gdy instrumenty te zostaną zbyte lub nastąpi realizacja wynikających z nich uprawnień albo rezygnacja z tych uprawnień. Pewne wątpliwości budzi uznanie przez sąd, że zamknięcie kontraktu nie jest sposobem realizacji uprawnień – zawarty w przepisie katalog możliwych sposobów postępowania dotyczących instrumentów pochodnych wydaje się być skonstruowany jako katalog enumeratywny, ale również wyczerpujący. W przypadku Spółki zamknięcie kontraktu opcyjnego wiązało się z rozliczeniem z bankiem, co, jak się wydaje, należy uznać za realizację prawa opcji.

Wobec powyższego mimo, iż ograniczenie możliwości uznawania takich wydatków za koszty uzyskania przychodów zawarte w przepisie art. 16 ust. 1 pkt 8 Ustawy o CIT ma wyłącznie charakter czasowy, to sąd uznał że w przypadku zamknięcia kontraktu nie dochodzi do (wcześniejszej) realizacji uprawnień. Tak daleko idące wyłączenie tych wydatków z kosztów nie znajduje uzasadnienia w treści przepisu, jednakże orzeczenie  nie jest jeszcze prawomocne.

1) Ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2000 r. Nr 54 poz. 654 ze zm.; „Ustawa CIT”)