Reguły pochodzenia są jednym z elementów kalkulacyjnych, na podstawie których wyliczane są należności celne. Szeroko rozumiane reguły pochodzenia dotyczą nie tylko zasad ustalania kraju, z którego towar pochodzi, ale również zasad dokumentowania tego pochodzenia oraz innych wymogów jakie muszą być spełnione, takich jak np. zasada bezpośredniego transportu, zasada zakazu zwrotu cła, itd.
Reguły pochodzenia pełnią istotną rolę w systemie unijnego prawa celnego z uwagi na zróżnicowanie stawek w taryfie celnej. Wybór właściwej stawki jest uzależniony od pochodzenia towaru. Zróżnicowanie to jest wynikiem szeregu umów międzynarodowych, których stroną jest UE.
Reguły pochodzenia dzielą się na dwie kategorie:
– niepreferencyjne pochodzenie towarów,
– preferencyjne pochodzenie towarów.
Niepreferencyjne reguły pochodzenia mają zastosowanie do:
a) Taryfy Celnej Wspólnot Europejskich, za wyjątkiem:
– preferencyjnych środków taryfowych określonych w umowach, zawartych przez Wspólnotę z niektórymi krajami lub grupami krajów i przewidujące stosowanie preferencyjnych środków taryfowych (np. umowy o wolnym handlu) oraz
– preferencyjnych środków taryfowych przyjętych jednostronnie przez Wspólnotę w odniesieniu do niektórych krajów, grup krajów lub terytoriów (np. ogólny system preferencji GSP);
b) środków pozataryfowych, przyjętych odrębnymi postanowieniami Wspólnoty i mających zastosowanie w obrocie towarowym;
c) sporządzania i wydawania świadectw pochodzenia.
Jeżeli w wytworzenie towaru zaangażowany jest tylko jeden kraj, to jest on określany jako „towar całkowicie uzyskany lub wyprodukowany w danym kraju” (przy czym pojęcie „kraj” obejmuje tu także morze terytorialne tego kraju). Są to:
a) produkty mineralne tam wydobyte,
b) produkty roślinne tam zebrane,
c) żywe zwierzęta tam urodzone i wyhodowane,
d) produkty uzyskane od żywych zwierząt tam wyhodowanych,
e) produkty uzyskane przez polowanie lub rybołówstwo tam prowadzone,
f) produkty rybołówstwa morskiego i inne produkty wydobyte z mórz znajdujących się poza morzem terytorialnym tego kraju, dokonywanego przez statki w nim zarejestrowane i pływające pod jego banderą,
g) towary wytworzone na pokładzie statków-przetwórni z produktów, o których mowa w punkcie
f) pochodzących z tego kraju, o ile takie statki-przetwórnie zostały zarejestrowane w tym kraju i pływają pod jego banderą,
h) produkty wydobyte z dna morskiego lub z gruntu pod dnem morskim znajdującym się poza morzem terytorialnym, o ile dany kraj ma prawa wyłączności do eksploatacji tego dna lub gruntu,
i) odpady i pozostałości powstające w wyniku procesów produkcyjnych oraz towary zużyte, jeśli zostały tam zebrane i jeśli nadają się wyłącznie do odzyskiwania surowców,
j) towary tam uzyskane wyłącznie z towarów wymienionych w punktach a) do i) lub z ich pochodnych na dowolnym etapie produkcji.
Tam, gdzie w wytworzenie produktu zaangażowany jest więcej niż jeden kraj, towar uważa się za pochodzący z kraju, w którym podlegał ostatniej, istotnej, ekonomicznie uzasadnionej obróbce lub przetworzeniu, w przedsiębiorstwie przystosowanym do tego celu, powodującej wytworzenie nowego produktu lub stanowiącej istotny etap wytwarzania.
Obróbka charakteryzuje się działaniem na towar w celu uzyskania jego jakościowej zmiany, przy zachowaniu jego pierwotnej postaci (np. barwienie tkanin, powlekanie płyt metalowych). Natomiast w procesie przetworzenia użyte materiały są tak gruntownie przekształcone lub ich główne cechy w ten sposób zmienione, że z reguły powstaje nowy produkt (np. przetworzenie zboża na mąkę, wyprodukowanie butów ze skóry, cukierków z cukru, piwa z chmielu i słodu).
Przy przetworzeniu nie poprzestaje się tylko na mechanicznych, czy innych działaniach na użytych materiałach, ale także zostają dodane inne surowce lub dalsze materiały wyjściowe.
Dla niektórych towarów wprowadzone zostały odmienne zasady, które w sposób szczegółowy regulują sposoby ustalania ich pochodzenia. Dotyczy to przede wszystkim materiałów i wyrobów włókienniczych objętych sekcją XI Nomenklatury Scalonej.
Dla tych towarów wprowadzona została reguła zmiany pozycji taryfy celnej. Tym samym, aby towar uzyskał pochodzenie kraju produkcji, użyte do jego wytworzenia surowce (pochodzące z importu), muszą być klasyfikowane w innej pozycji niż pozycja produktu.
Towar nie uzyskuje jednak pochodzenia, jeśli zmiana pozycji taryfy celnej jest jedynie wynikiem:
a) czynności mających na celu zachowanie produktów w dobrym stanie podczas transportu i składowania (wietrzenie, rozkładanie, suszenie, usuwanie uszkodzonych części i podobne czynności);
b) prostych czynności polegających na usuwaniu kurzu, przesiewaniu lub sortowaniu, segregowaniu, dobieraniu (łącznie z kompletowaniem zestawów), myciu, rozcinaniu;
c) zmiany opakowania oraz rozdzielania i łączenia przesyłek;
d) zwykłego umieszczania w workach, skrzynkach, pudełkach, mocowania na kartach lub planszach, itp. oraz wszystkich inne prostych czynności związanych z pakowaniem;
e) umieszczania znaków, etykiet lub innych podobnych wyróżniających oznakowań na towarach lub na ich opakowaniach;
f) prostego montażu części dla otrzymania kompletnego wyrobu;
g) połączenia dwóch lub więcej czynności wymienionych wyżej.
Jednak dla wybranych produktów włókienniczych objętych sekcją XI Nomenklatury Scalonej uznano, że tylko pewne szczególne sposoby przetwarzania można uznać za wystarczające przetworzenie, tj. nadające pochodzenie. Załącznik 10 do RWKC ustala wykaz towarów oraz odpowiadających im reguł pochodzenia, które muszą być spełnione, aby taki produkt uzyskał pochodzenie z kraju wytworzenia.
Niepreferencyjne reguły pochodzenia związane są ze stosowaniem stawki erga omnes, czyli stawki dla krajów trzecich. Jej zastosowanie nie wymaga najczęściej przedłożenia dowodu pochodzenia przywożonych towarów, ale od tej zasady bywają wyjątki. Dotyczą one przede wszystkim tekstyliów, ale także niektórych towarów rolnych czy stalowych.
Reguły preferencyjne dotyczące pochodzenia towarów wykorzystywane są w przypadku handlu w ramach porozumień preferencyjnych zawartych przez Wspólnotę (UE) z krajami trzecimi lub grupami krajów oraz preferencji udzielanych przez wspólnotę państwom trzecim autonomicznie. Reguły preferencyjne ustalane są przez strony porozumień w sposób mający zagwarantować, że tylko te towary, które pochodzą z jednego z państw-stron porozumienia korzystają np. z obniżonych stawek celnych lub innych korzyści przyznanych w ramach porozumienia. Preferencyjne pochodzenie towarów dotyczy również krajów DEV (rozwijających się) i LDC (najmniej rozwiniętym), objętych programem GSP (Ogólny System Preferencji).
