Celem niniejszej publikacji jest przybliżenie Czytelnikowi istoty oraz wskazanie typów sekurytyzacji wierzytelności.

Poprzez pojęcie „sekurytyzacji” wierzytelności należy rozumieć transakcję, w ramach i dla potrzeb której:

1) zostaje wyodrębniony z ksiąg i majątku dotychczasowego wierzyciela (inicjatora sekurytyzacji) zbiór (istniejących lub przyszłych) aktywów finansowych, na które składają się określone wierzytelności wobec dłużników,
2) zbiór aktywów określony powyżej w pkt 1) zostaje, jednorazowo bądź sukcesywnie, przeniesiony na podmiot trzeci w postaci funduszu sekurytyzacyjnego lub spółki celowej („Podmiot Celowy”),
3) podmiot celowy wskazany w pkt 2) pokrywa wartość nabywanych aktywów środkami pochodzącymi z emisji papierów wartościowych przez ten podmiot, zabezpieczonych (dodatkowo lub wyłącznie) sekurytyzowanymi wierzytelnościami.

Z prawnego punktu widzenia sekurytyzację można określić jako transakcję mająca na celu przeniesienie wyodrębnionego i określonego (identyfikowalnego) zbioru wierzytelności pieniężnych (portfela wierzytelności), których wartość (jako cena nabycia) zostaje pokryta poprzez środki pochodzące z emisji papierów wartościowych emitowanych przez Podmiot Celowy i obejmowanych przez inwestorów. Spłata wobec inwestorów zobowiązań wynikających z emitowanych papierów wartościowych przez Podmiot Celowy jest zwykle powiązana ze spłatą zobowiązań wynikających z sekurytyzowanych wierzytelności lub realizacją zabezpieczeń majątkowych tych wierzytelności. Środki pochodzące z emitowanych przez ten podmiot papierów wartościowych stanowią zwykle płatność za nabyte od inicjatora sekurytyzacji wierzytelności, zaś realizacji zobowiązań emitenta wynikających z emitowanych papierów wartościowych (zwykle obligacji lub – w przypadku funduszu inwestycyjnego – certyfikatów inwestycyjnych) wobec nabywców tych papierów wartościowych (inwestorów) służą (najczęściej jako zabezpieczenie) środki pochodzące z realizacji praw wynikających z nabytych wierzytelności. W praktyce, elementem kluczowym wyróżniającym transakcję sekurytyzacyjną spośród innych typów transakcji polegających na zbywaniu określonych praw i wierzytelności jest więc ścisłe powiązanie prawne pomiędzy transferem takich praw i wierzytelności z zobowiązaniami wobec inwestorów, jakie powstają w wyniku emisji papierów wartościowych przez Podmiot Celowy¹.

Należy w tym miejscu zaznaczyć, że pojęcie „wyodrębnienia” lub „zbioru” wierzytelności objętych sekurytyzacją (wyodrębnienie portfela sekurytyzowanych wierzytelności) posiada znaczenie wyłącznie w zakresie opisowym, tzn. odzwierciedla pakietowy (zbiorczy, zdywersyfikowany) charakter przedmiotu transakcji (z uwzględnieniem jednak określonych wymagań szczególnych dla samych wierzytelności tworzących ten przedmiot. W tym znaczeniu złożoność przedmiotu sekurytyzacji (portfel wierzytelności) nie stanowi elementu kreującego dodatkowe wymagania prawne dla takiego wyodrębnienia, np. w zakresie funkcjonalnych lub prawnych związków bądź relacji pomiędzy samymi wierzytelnościami lub związku z innymi składnikami majątkowymi przedsiębiorstwa inicjatora sekurytyzacji².

Transakcja sekurytyzacyjna może zostać ograniczona do:

• transferu jedynie wierzytelności istniejących, wymagalnych bądź niewymagalnych, powstałych w ramach określonych, obowiązujących umów;
• przejęcia samych ryzyk związanych z określonymi wierzytelnościami (tj. bez przelewu wierzytelności, z którymi związane są te ryzyka) poprzez zawarcie umów dotyczących przekazywania świadczeń wynikających z sekurytyzowanych wierzytelności (subpartycypacja),
• pojedynczej transakcji polegającej na nabyciu określonego portfela wierzytelności.

Ponadto, co do zasady, treść i struktura transakcji sekurytyzacyjnej zależy od swobodnej decyzji podmiotów biorących w niej udział, ze szczególnym wskazaniem każdorazowo na inicjatora sekurytyzacji, który wyznacza główny zakres takiej transakcji, przy czym każdorazowo powinny być również uwzględnione reguły wynikające z niektórych przepisów szczególnych.

1) Co zasadniczo odróżnia tę konstrukcję od takich transakcji, mających za przedmiot zbywalne wierzytelności, jak faktoring lub forfaiting. Powyższą konstrukcję sekurytyzacji obrazuje się ponadto niekiedy określeniem, że sekurytyzacja prowadzi do wprowadzenia na rynek kapitałowy instrumentów finansowych, których zabezpieczeniem jest pakiet wierzytelności, jako aktywo finansowe. Sekurytyzacja w tym wypadku jest zatem uznawana za sposób na pozyskanie kapitału przez podmiot, który „przekształca” posiadane aktywa w postaci wierzytelności, w określone papiery wartościowe lub prawa. Przyjmuje się również, że sekurytyzacja w znaczeniu ekonomicznym stanowi sposób na dokonanie przepływu wyodrębnionych księgowo aktywów pomiędzy różnymi podmiotami i jest finansowaniem lub refinansowaniem aktywów przynoszących zwykle stałe dochody poprzez „ulokowanie” ich w zbywalną formę papierów wartościowych.

2) Brak jest w szczególności takiego związku, jaki występuje w przypadku czynności prawnych mających za przedmiot przedsiębiorstwo lub zorganizowaną część przedsiębiorstwa.

[page_break]

Główne typy sekurytyzacji

W praktyce oraz w odniesieniu do mechanizmów prawnych transakcji, wyróżnia się dwa podstawowe modele sekurytyzacji: tzw. sekurytyzację klasyczną (typu true sale) oraz tzw. sekurytyzację syntetyczną (ustawowo określaną jako subpartycypacja lub umowa o subpartycypację).

a) Sekurytyzacja typu true sale

Sekurytyzacja klasyczna (typu true sale), zwana „sekurytyzacją definitywnej sprzedaży”, jest modelem przewidującym zbycie, w rozumieniu prawnym (tj. przelewie wierzytelności), określonego zbioru aktywów w postaci wierzytelności. Polega ona na definitywnej (bezregresowej) sprzedaży przez bank, jako inicjatora sekurytyzacji, wyodrębnionej puli aktywów (portfela wierzytelności), wraz z generowanymi przez nie przepływami finansowymi (odsetki lub inne świadczenia uboczne) oraz wszelkimi ryzykami związanymi z tymi wierzytelnościami, do Podmiotu Celowego. Tak rozumiane przeniesienie praw do wierzytelności na inny podmiot wiąże się z wyprowadzeniem aktywów z bilansu banku, co powoduje, że sekurytyzacja typu true sale ma charakter pozabilansowy. Podmiot nabywający wierzytelności, jako Podmiot Celowy, dokonuje z kolei emisji papierów wartościowych, zabezpieczonych przenoszonymi przez bank aktywami, a środkami pochodzącymi z emisji tych papierów wartościowych pokrywa nabycie sekurytyzowanych wierzytelności.

Procedura transakcji sekurytyzacji typu true sale zakładać musi przede wszystkim:

1) konieczność wyodrębnienia zbioru (portfela) aktywów w postaci określonych wierzytelności. Zwykle, ze względów praktycznych, wymagane jest, aby zbiór aktywów był jednolity przedmiotowo, a więc wyodrębnione wierzytelności byłyby jednego rodzaju, tj. pod względem przede wszystkim tytułu prawnego wierzytelności (rodzaju stosunku prawnego będącego źródłem ich powstania), ale również innych parametrów wybranych przez inicjatora sekurytyzacji, takich jak wymagalność wierzytelności, sposób jej zabezpieczenia, struktura spłaty, itp.;
2) przeniesienie (zbycie), w sposób definitywny i bezregresowy, praw dotyczących wyodrębnionych aktywów (portfela wierzytelności) na Podmiot Celowy w zamian za środki, jakie inicjator sekurytyazacji uzyskuje w ramach tej transakcji (jako cenę za zbycie sekurytyzowanych wierzytelności do Podmiotu Celowego).

b) Subpartycypacja

Tzw. sekurytyzacja syntetyczna (subpartycypacja) zakłada z kolei „zbycie” określonego ryzyka kredytowego (tj. możliwości uzyskania lub braku spłat oznaczonych wierzytelności), bez konieczności przeniesienia tych aktywów i wyodrębnienia ich z majątku inicjatora sekurytyzacji. Subpartycypacja nie przewiduje więc transferu aktywów w rozumieniu przeniesienia wszelkich praw do wierzytelności, a jedynie transfer ryzyka związanego z określonymi wierzytelnościami poprzez stworzenie po stronie nabywcy prawa do otrzymywania określonych świadczeń wynikających z sekurytyzowanych wierzytelności, pod warunkiem że takie świadczenia rzeczywiście zostaną spełnione przez dłużników.

Powyższa transakcja funkcjonuje prawnie jako umowa subpartycypacyjna przyznająca Podmiotowi Celowemu prawo do uzyskiwania określonych pożytków z oznaczonych wierzytelności. W konsekwencji, w przypadku sekurytyzacji syntetycznej – status wierzyciela, ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami (w szczególności w zakresie ustanowionych zabezpieczeń) pozostaje niezmiennie przy dotychczasowym wierzycielu. Przedmiotem transakcji są zaś tylko specyficzne (tj. kreowane umową subpartycypacyjną) uprawnienia do korzyści majątkowych, wynikających z określonych wierzytelności wraz z ryzykiem kredytowym wiążącym się z tymi wierzytelnościami.