Prawna interpretacja podstawowych zasad rządzących stosunkiem prawnym zawiązanym na podstawie umowy opcji jest jednak różnorodna i budzi w doktrynie wiele kontrowersji. Przy okazji rozważań na temat prawnej kwalifikacji umowy opcji można natknąć się na odwołania do takich instytucji prawnych jak umowa sprzedaży, umowa przedwstępna, umowa warunkowa, czy też nawet czynność o charakterze losowym, hazardowym, tj. gra lub zakład.
Za najbardziej zasadny należy jednak uznać pogląd doktryny traktujący umowę opcji jako nowy i samoistny stosunek prawny, odmienny od instytucji już funkcjonujących w prawie cywilnym. Twórcą jednej z definicji umowy opcji, stworzonej w oderwaniu od innych instytucji prawa cywilnego jest Maciej Gutowski („Umowa Opcji”, wydawnictwo Wolters Kluwer Polska – oficyna). Definiując umowę opcji wskazał on, iż należy przez to rozumieć czynność prawną, w drodze której jedna ze stron przyznaje drugiej stronie, prawo powołania w drodze przyszłego, jednostronnego oświadczenia woli, stosunku prawnego wiążącego obie strony. Prawo wynikające z umowy opcji ma więc charakter prawa podmiotowego, kształtującego i gwarantującego uprawnionemu autonomiczną możliwość zawarcia przyszłego, określonego przez strony stosunku prawnego.
Umowa opcji z zasady tworzy uprawnienie po jednej stronie, jednakże ma charakter dwustronnie zobowiązujący. W zamian za przyznanie prawa jednostronnego decydowania w przyszłości o zawarciu umowy, uprawniony zobowiązany jest na podstawie umowy opcji do uiszczenia ceny na rzecz drugiej strony. Cena określana jest mianem premii opcyjnej. Druga strona umowy opcji w drodze jej zawarcia jest z kolei zobowiązana do znoszenia wykonania przyszłej umowy, zawiązanej w drodze oświadczenia strony uprawnionej, z pominięciem warunków obowiązujących na rynku w chwili wykonania umowy opcji. Umowę opcji można w związku z powyższym uznać za umowę wzajemną, opartą na zasadzie ekwiwalentności świadczeń.
W doktrynie powszechnie powoływany jest przy rozważaniach na temat umowy opcji jej charakter losowy. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż powstanie przyszłego stosunku prawnego pomiędzy stronami umowy opcji, na podstawie jednostronnego oświadczenia uprawnionego z umowy opcji, zależy jedynie od jego woli, której na chwilę zawarcia umowy przewidzieć się nie da. Losowość umowy opcji w odróżnieniu jednak od umów warunkowych, należy do jej istotnej części i stanowi jej cechę charakterystyczną, podczas gdy warunek w umowie warunkowej jest dodatkowym zastrzeżeniem, niezależnym od jej istoty.
[page_break]
Losowość umowy opcji nie utożsamia jej jednak z umową gry lub zakładu, jak twierdzi część przedstawicieli doktryny w tym zakresie. Zasadniczo jednak takie stanowisko należy uznać za chybione. Przeciwko takiemu założeniu występuje przede wszystkim Aleksander Chłopecki (Opcje i transakcje terminowe w prawie polskim, „Glosa” 1996/6, s.1), który wyraźnie wskazał, iż umowa opcji jest pozbawiona ustawowej cechy zakładów i gier losowych, a więc wygranej. Według powołanego autora losowość umowy opcji zawiera się wyłącznie w sferze motywacji uprawnionego i zależy tylko od jego decyzji podejmowanej w świetle ekonomicznej opłacalności kontraktu.
W praktyce opcja szeroko rozumiana daje uprawnionemu prawo do nabycia lub zbycia określonego dobra na warunkach sztywno określonych przez strony w chwili jej zawierania. Szerokie zastosowanie opcje znajdują w obrocie giełdowym, gdzie jej przedmiotem są opcyjnie instrumenty finansowe.
Opcja w obrocie giełdowym jest traktowana jako rodzaj instrumentu finansowego, kwalifikowanego jako instrument pochodny, daje uprawnionemu prawo do dokonania transakcji określonym instrumentem bazowym (akcja, waluta, indeks giełdowy itp.) na z góry określonych warunkach, niezależnie od warunków obowiązujących w tym zakresie na chwilę realizacji transakcji (art. 2 ustawy o obrocie papierami wartościowymi z dnia 29 lipca 2005 roku). Zgodnie z informacją podaną przez Giełdę Papierów Wartościowych, obecnie w obrocie giełdowym znajdują się opcje na indeks WIG20 i opcje na akcje pojedynczych spółek. Reżim rynku finansowego nakłada na umowę opcji szereg ograniczeń i rygorów, które wpływają także na traktowanie opcji jako instytucji prawa cywilnego.
Giełda, jest organizatorem obrotu opcjami i opracowuje szczegółową ich charakterystykę. Procedury rozliczania, ewidencjonowania oraz wysokość depozytu zabezpieczającego określa Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych pełniący rolę izby rozrachunkowej.
Charakter prawny umowy opcji nie ogranicza w żaden sposób przedmiotu umowy opcji. Jedyne ograniczenie wynika z ogólnej zasady prawa cywilnego, wskazującej, iż treść oraz cel stosunku prawnego powinien być zgodny z powszechnie obowiązującymi przepisami, a także z zasadami współżycia społecznego. Poza rynkiem kapitałowym opcje stosowane są w umowach cywilnoprawnych stosowanych w szeroko rozumianym obrocie gospodarczym. Na przywołanie zasługują więc także opcje zakupu nieruchomości, opcje menadżerskie, opcje leasingowe lub opcje przedłużenia najmu.
