Stan faktyczny oraz stanowisko NSA
We wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej podatnik wskazał, że zamierza wnieść do zamkniętego funduszu inwestycyjnego udziały/papiery wartościowe, w zamian za które zostaną mu wydane certyfikaty inwestycyjne funduszu. Zwrócił się o potwierdzenie, że wniesienie do funduszu inwestycyjnego udziałów/papierów wartościowych w zamian za wydanie certyfikatów inwestycyjnych funduszu, na dzień objęcia tych certyfikatów jest zdarzeniem podatkowym, które nie skutkuje rozpoznaniem przychodów i kosztów. W ocenie podatnika w momencie wniesienia udziałów/papierów wartościowych nie powstaje po jego stronie przychód podatkowy, nie można bowiem mówić o przychodzie należnym na tę chwilę. Na moment wniesienia brak jest jakiegokolwiek przychodu należnego po stronie podmiotu dokonującego wpłaty na certyfikaty. Zgodnie z przepisami ustawy o funduszach inwestycyjnych należność uczestnika funduszu powstaje dopiero z chwilą zbycia (umorzenia) certyfikatów, przeprowadzanego na warunkach i przy spełnieniu przesłanek określonych w statucie funduszu i dopiero od tej daty można mówić o uzyskaniu przez uczestnika przychodu należnego z tytułu zbycia papierów wartościowych, którymi opłacono certyfikaty i o jego ewentualnym opodatkowaniu. Co więcej, przepisy u.p.d.o.p.¹ nie zawierają regulacji, która umożliwiałaby precyzyjnie skalkulować ewentualny przychód na dzień opłacenia certyfikatów.

Minister Finansów uznał stanowisko podatnika za nieprawidłowe. Odwołał się do art. 12 ust. 1 pkt 1, ust. 3a oraz art. 16 ust. 1 pkt 8 u.p.d.o.p. oraz wskazał, że obowiązek podatkowy po stronie podatnika powstanie w momencie odpłatnego zbycia posiadanych papierów wartościowych, które nastąpi w drodze przeniesienia praw z tych papierów i uzyskania w zamian jednostek uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym. Organ stwierdził także, że zbycie papierów wartościowych wnoszonych do funduszu oraz zbycie tytułów uczestnictwa w funduszu są odrębnymi zdarzeniami prawnymi i każde z nich wywołuje odrębne skutki podatkowe.

WSA w Warszawie uchylił zaskarżoną interpretację a NSA oddalił skargę kasacyjną od tego wyroku. W ocenie NSA wymiana papierów wartościowych na jednostki uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym nie może być uznana za trwałe przysporzenie majątkowe, a przez to nie stanowi przychodu podatkowego. Sąd odwołał się także do art. 12 ust. 1 pkt 4 u.p.d.o.p., który wskazuje jako przychód otrzymane od funduszu inwestycyjnego dochody. Dochód taki jest przychodem wówczas, gdy statut funduszu przewiduje wypłacanie dochodu bez wykupywania certyfikatów inwestycyjnych. W ocenie Sądu przepis ten wskazuje na zamysł ustawodawcy uzależnienia zaistnienia przychodu od otrzymania przez uczestnika funduszu realnego przysporzenia (dochodu). Sąd podkreślił, że gdy statut funduszu nie przewiduje wypłacania dochodów bez wykupywania certyfikatów należy przyjąć, że ustawodawca wiąże zaistnienie takiego przychodu z chwilą otrzymania przez uczestnika realnego przysporzenia. Chwila ta następuje w dacie wykupienia (umorzenia) certyfikatu.

Teza
Na podstawie uzasadnienia omawianego orzeczenia można sformułować następującą tezę:
„W momencie wniesienia udziałów/papierów wartościowych do funduszu inwestycyjnego zamkniętego, inwestor nie uzyskuje automatycznie realnego przysporzenia trwale powiększającego jego aktywa i stanowiącego przychód w rozumieniu art. 12 ust. 1 u.p.d.o.p. Przychód taki powstaje dopiero na drugim etapie procesu inwestycji, tj. w razie umorzenia certyfikatów (także w przypadku likwidacji funduszu), zbycia certyfikatów na rzecz osoby trzeciej albo – wyjątkowo – w następstwie wypłaty dochodów funduszu bez umarzania certyfikatów inwestycyjnych.”

Komentarz
Przez dość długi okres czasu organy podatkowe przyjmowały, iż wniesienia akcji lub udziałów do funduszu inwestycyjnego w zamian za objęcie certyfikatów tego funduszu jest neutralne podatkowo, a podatnicy zobowiązani są do rozpoznania przychodu z tego tytułu w momencie zbycia lub umorzenia certyfikatów (np. postanowienie Naczelnika Urzędu Skarbowego Warszawa-Wola z dnia 25 września 2007 roku, nr 1440/DF1/415-117380/III/20079). Pozwalało to podatnikom na odroczenie momentu rozpoznania przychodu oraz zapłaty podatku. Stanowisko takie było akceptowane także przez sądy administracyjne (np. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 18 grudnia 2008 roku, sygn. akt I SA/Po 1147/08, wyrok WSA w Warszawie z dnia 31 marca 2009 roku, sygn. akt III SA/Wa 3471/08).

Praktyka ta uległa zmianie w 2007 roku, gdy organy zaczęły przyjmować, iż już w momencie objęcia certyfikatów w zamian za papiery wartościowe podatnicy są zobowiązani do rozpoznania przychodu. Co ciekawe, stanowisko to znalazło także akceptację w orzecznictwie. Przykładowo pogląd ten potwierdził NSA w wyroku z dnia 1 grudnia 2009 roku, sygn. akt II FSK 939/08 uznając, iż zbycie akcji bądź udziałów w ramach wpłaty na certyfikaty inwestycyjne w funduszu inwestycyjnym zamkniętym powoduje powstanie przychodu podatkowego, jest bowiem formą odpłatnego zbycia akcji lub udziałów.

Prezentowany wyrok stanowi kolejny zwrot jeżeli chodzi o moment powstania przychodu związanego z nabyciem certyfikatów inwestycyjnych. NSA przyjął bowiem, iż ewentualny przychód powstaje w momencie trwałego przysporzenia majątkowego po stronie podatnika, a to następuje dopiero w chwili zbycia lub umorzenia certyfikatów. Zwraca również uwagę argumentacja NSA, iż podzielenie stanowiska organów podatkowy powodowałoby, że jako przychód podatnik zobowiązany byłby uznać przysporzenie o charakterze potencjalnym, nieskonkretyzowanym, a przez to niedającym się dokładnie wyrazić w określonej sumie pieniężnej. Ostateczna wartość certyfikatów powstaje bowiem dopiero w momencie ich zbycia lub umorzenia co oznacza, iż w momencie nabycia tych certyfikatów inwestor nie uzyskuje jeszcze trwałego przysporzenia majątkowego. NSA wskazał także, iż akceptacja stanowiska Ministra Finansów oznaczałaby w praktyce podwójne opodatkowanie tego samego dochodu.

Prezentowany wyrok stanowi „światełko w tunelu” dla tych wszystkich podatników, którzy w inwestowaniu w certyfikaty zamkniętych funduszy inwestycyjnych upatrywali narzędzie do optymalizacji własnych rozliczeń podatkowych. Stanowisko NSA powoduje bowiem, iż inwestycje takie – z podatkowego punktu widzenia – ponownie stanowią atrakcyjną formę optymalizacji podatkowej, umożliwiając odroczenie obowiązku zapłaty podatku. Na chwilę obecną niewiadomą pozostaje natomiast to, czy ten kierunek orzekania zostanie zaakceptowany przez pozostałe składy orzekające. Należy mieć nadzieję, iż tak właśnie się stanie.

1) Ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.)