Bezumowne korzystanie z nieruchomości może być usługą opodatkowaną VAT – wyrok WSA w Krakowie z dnia 9 lutego 2012 r., sygn. akt I SA/Kr 2128/11

Stan faktyczny oraz stanowisko WSA
We wniosku o wydanie interpretacji podatnik wskazał, że jest współwłaścicielem nieruchomości. Inny współwłaściciel korzystał z tej nieruchomości ponad przysługujący mu udział w prawie własności, wykorzystując w praktyce również część nieruchomości należącą do podatnika bez jego zgody. W związku z tym po stronie podatnika powstało roszczenie przeciwko drugiej stronie z tytułu korzystania z nieruchomości ponad przysługujący jej udział. Pomiędzy stronami nigdy nie zawarto żadnej umowy regulującej korzystanie z nieruchomości. W tym stanie faktycznym podatnik zapytał, czy do kwoty roszczeń finansowych, które będą dochodzone na drodze postępowania sądowego od drugiej strony, winien być doliczony podatek od towarów i usług. W ocenie podatnika podatek nie powinien być doliczony, bowiem roszczenie finansowe z tytułu korzystania nieruchomości przez jednego ze współwłaścicieli ponad przysługujący mu w prawie własności udział nie podlega opodatkowaniu VAT.

Minister Finansów uznał stanowisko podatnika za nieprawidłowe. Stwierdził, że o tym, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu VAT, decyduje istnienie zgody (umowy) na użytkowanie przez np. nierzetelnego posiadacza, bądź czynienie jakichkolwiek kroków przez uprawniony podmiot celem odzyskania tejże nieruchomości, w przypadku braku takiej zgody (umowy). W przypadku wystąpienia przeciwko podmiotowi korzystającemu z określonej rzeczy bez tytułu prawnego np. z powództwem sądowym lub też czynienie jakichkolwiek kroków celem wyegzekwowania tejże nieruchomości od bezprawnego użytkownika (posiadacza) mających na celu odzyskanie przedmiotu – nie można powiedzieć, że pomiędzy stronami zdarzenia istnieje określony stosunek prawny o charakterze umownym – jawny czy też dorozumiany – skutkujący realizacją wzajemnych świadczeń. Z przedstawionych we wniosku okoliczności wynika, że podatnik zgadzał się z korzystaniem z nieruchomości przez drugiego współwłaściciela ponad przysługujący mu udział w prawie własności, mimo, iż nie nastąpiło to na podstawie jakiegokolwiek tytułu prawnego. Tym samym bezumowna czynność, dokonywana za dorozumianą zgodą podatnika, stanowi transakcję opodatkowaną VAT, a zapłata z tego tytułu stanowić będzie należność za jej wykonanie.

WSA w Krakowie oddalił wniesioną przez podatnika skargę. Wyjaśnił, że kwestia podlegania odszkodowania za bezumowne korzystanie z rzeczy podatkowi od towarów i usług zależy w każdym przypadku od konkretnych okoliczności sprawy. W tym zakresie niezbędne staje się ustalenie, czy między stronami istnieje jakiś jawny lub dorozumiany stosunek prawny, w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne. Zdaniem Sądu organ słusznie przyjął, że w rozpatrywanej sprawie stosunek taki istnieje, gdyż podatnik nie podejmował dostatecznych kroków ku temu, aby odzyskać należny mu udział w nieruchomości. Przez długi okres czasu tolerował on korzystanie z jego udziału przez drugiego współwłaściciela, a podejmowane później czynności nie były radykalne. Działania polegające na rozmowach z drugim ze współwłaścicieli nie pozwalają w sposób obiektywny wykluczyć, iż między stronami istniał dorozumiany stosunek prawny, obejmujący udostępnienie spornej nieruchomości, a zatem zasądzone ewentualnie odszkodowanie będzie miało charakter świadczenia wzajemnego. Zachodzi zatem bezpośredni związek między pobieranym wynagrodzeniem o charakterze odszkodowawczym, a rzeczywistym świadczeniem wzajemnym, tj. umożliwieniem korzystania z nieruchomości, co powoduje, że świadczenie takie należy traktować jako usługę opodatkowaną VAT na podstawie art. 8 ust. 1 u.p.t.u.1

Teza
Na podstawie uzasadnienia omawianego orzeczenia można sformułować następującą tezę:
„O tym, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu VAT, decyduje istnienie zgody (umowy) na użytkowanie przez np. nierzetelnego posiadacza, bądź czynienie jakichkolwiek kroków przez uprawniony podmiot celem odzyskania tejże nieruchomości, w przypadku braku takiej zgody (umowy).”

Komentarz
Aby określoną czynność opodatkować VAT konieczne jest, aby pomiędzy stronami istniał stosunek zobowiązaniowy, w ramach którego dochodzi do spełniania wzajemnych świadczeń. Przy braku takiego stosunku (umowy), nie można twierdzić, że świadczenie jednej ze stron jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony, a więc, że stanowi ono formę zapłaty za to świadczenie. Wówczas, nie można także mówić o czynności opodatkowanej VAT. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w poglądach Trybunału Sprawiedliwości UE, który wielokrotnie wskazywał, że o dostawie towarów i usług za wynagrodzeniem można mówić jedynie w sytuacji, gdy istnieje ścisły związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia oparty na relacjach cywilnoprawnych pomiędzy podmiotami (np. wyrok w sprawie C-16/93, C-213/99).

W prezentowanym wyroku WSA wskazał, jakie okoliczności powinno brać się pod uwagę przy ustalaniu, czy odszkodowanie wypłacone w związku z wykorzystywaniem cudzej rzeczy bez tytułu prawnego podlega opodatkowaniu VAT. I tak, ze stanowiska Sądu wynika, że przede wszystkim powinno się oceniać działania podejmowane przez właściciela rzeczy celem odzyskania jego własności. Jeżeli właściciel działania takie podejmuje bez zbędnej zwłoki i zarazem stara się skutecznie zakończyć stan bezprawnego wykorzystywania jego własności, wówczas należy uznać, że nie godzi się on na wykorzystywanie jego rzeczy przez drugą stronę. Brak jest zatem podstaw do uznania istnienia jakiegokolwiek stosunku prawnego pomiędzy właścicielem a naruszycielem, co wyklucza opodatkowanie uzyskanego odszkodowania VAT.

Odmiennie sytuacja przedstawia się wówczas, gdy właściciel toleruje bezumowne wykorzystywanie jego własności przez inny podmiot, a podejmowane przez niego w związku z tym działania nie zmierzają bezpośrednio ku zakończeniu tego stanu rzeczy. Zgodnie ze stanowiskiem WSA w takim przypadku istnieją podstawy do uznania, że w praktyce strony łączy stosunek prawny, przy czym nie jest on wyraźny (zmaterializowany w zawartej umowie), lecz dorozumiany. Istnienie takiego stosunku prawnego powoduje natomiast, że odszkodowanie uzyskane w związku z korzystaniem z rzeczy stanowi dla właściciela formę wynagrodzenia, a zatem całość świadczeń stanowi odpłatną usługę opodatkowaną VAT.

Należy zaznaczyć, że podobny pogląd był już wcześniej prezentowany w orzecznictwie sądowym. W wyroku z dnia 24 lipca 2007 roku, sygn. akt I SA/Gd 71/07 WSA w Gdańsku potwierdził, że w sytuacji, gdy właściciel lokalu wyraźnie nie godzi się na jego zajmowanie przez drugą stronę, to opłata za bezumowne korzystanie z cudzego lokalu – z uwagi na swój odszkodowawczy charakter i sposób ustalania nie może być uznana za wynagrodzenie, nie ma tu bowiem charakteru ekwiwalentności, ponieważ jej wysokość winna być tak skalkulowana, by obejmowała nie tylko wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, ale również wyrównywała szkodę je przewyższającą.

\"\"

\"\"
1) Ustawa z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.)

Dodaj komentarz