Stan faktyczny oraz stanowisko WSA
We wniosku o wydanie interpretacji podatnik wskazał, że w ramach prowadzonej działalności zawiera transakcje polegające na zapewnieniu finansowania wierzytelności kontrahentów. Oznacza to, że podatnik nabywa wierzytelności płacąc zbywcy cenę odpowiednio niższą od nominalnej wartości wierzytelności (wówczas wynagrodzeniem za zrealizowane świadczenie jest różnica między nominalną wartością wierzytelności a uiszczoną zbywcy kwotą) lub równą nabywanej wierzytelności (wówczas wynagrodzeniem jest prowizja ustalona w ramach umowy ze zbywcą). Podatnik finansuje wierzycielowi pierwotnemu wierzytelność własnymi środkami z zachowaniem odroczonych terminów płatności, co powoduje, że ujmuje nabyte wierzytelności jako własne aktywa. W tym stanie faktycznym podatnik zapytał, czy realizowana za wynagrodzeniem transakcja, w ramach której zapewnia on zbywcy finansowanie wierzytelności, w związku z czym nabywa na własne ryzyko dane wierzytelności od wierzyciela pierwotnego, stanowi usługę zwolnioną z VAT. W ocenie podatnika odpowiedź na to pytanie powinna być pozytywna, gdyż opisana przez niego czynność odpowiada hipotezie art. 43 ust. 1 u.p.t.u.¹ Analizowana usługa świadczona przez podatnika za wynagrodzeniem zbliżona jest swym charakterem do udzielenia swoistego rodzaju pożyczki. Nie może być ona natomiast kwalifikowana jako nieobjęta zwolnieniem podatkowym czynność ściągania długów (w tym factoring), bowiem czynność ta, odmiennie niż świadczona przez podatnika, polega wyłącznie na świadczeniu usług windykacji wierzytelności na zlecenie.

Minister Finansów uznał stanowisko podatnika za nieprawidłowe. Wyjaśnił, że w myśl art. 43 ust. 15 u.p.t.u. każda czynność mająca za cel windykację należności nie jest objęta zwolnieniem podatkowym. W ocenie organu wyłączone z zakresu zwolnienia z VAT usługi ściągania długów i factoringu polegają na nabywaniu wierzytelności (w drodze przelewu) w celu windykacji we własnym zakresie lub w celu odsprzedaży. Ich cechą charakterystyczną jest działanie w celu zwolnienia klienta z czynności odzyskania długu. Takie właśnie usługi świadczy natomiast podatnik.

WSA w Łodzi zaakceptował argumentację zaprezentowaną przez organ. Sąd nie zgodził się z podatnikiem, że celem jego działania jest wyłącznie finansowanie wierzytelności potraktowane jako czynione na rzecz właściciela. Owo finansowanie wierzytelności stanowiące w istocie nabycie prawa majątkowego jest tylko fragmentem szerszej działalności polegającej na odkupywaniu wierzytelności i ich windykacji, względnie, w wyjątkowych sytuacjach, ich odsprzedaży na własny rachunek. Czynności te stanowią zatem usługi ściągania długów, które nie korzystają ze zwolnienia z VAT.

Teza
Na podstawie uzasadnienia omawianego orzeczenia można sformułować następującą tezę:
„Jeżeli przedmiotem działalności podatnika jest nabywanie (skupywanie) wierzytelności, czy to w celu windykacji, czy dalszej odprzedaży, to jego czynności w tym zakresie należy uznać za usługi ściągania długów. Są one usługami finansowymi, lecz wyłączone są ze zwolnienia z VAT i podlegają opodatkowaniu podstawową stawką podatku.”

Komentarz
W orzecznictwie sądowoadministracyjnym pojawiały się poglądy, zgodnie z którymi o tym, czy świadczona przez podatnika usługa polegająca na nabywaniu wierzytelności stanowi zwolnioną z VAT usługę pośrednictwa finansowego, czy też podlegającą opodatkowaniu usługę ściągania długów decyduje cel nabycia takiej wierzytelności. Wówczas, gdy celem nabycia wierzytelności jest jej wyegzekwowanie, nabycie takie traktowane jest jako usługa ściągania długów opodatkowana VAT według podstawowej stawki podatku (tak WSA w Poznaniu w wyroku z dnia 18 sierpnia 2010 roku, sygn. akt I SA/Po 282/10).

Z drugiej strony, część sądów opowiadała się za przyjęciem innego sposobu rozróżniania usług finansowych od usług ściągania długów. Przykładowo, w wyroku z dnia 10 maja 2011 roku, sygn. akt I SA/Łd 351/11 WSA w Łodzi uznał, iż nabycie wierzytelności w drodze cesji, której dodatkowo nie towarzyszą jakiekolwiek inne świadczenia na rzecz zbywcy polegające na egzekucji wierzytelności od dłużnika, jest usługą zwolnioną z opodatkowania podatkiem od towarów i usług, brak jest bowiem przesłanek do uznania tego rodzaju czynności za usługę ściągania długów. Tutaj elementem odróżniającym było zatem to, czy nabywca wierzytelności wykonuje na rzecz zbywcy inne świadczenia niż tylko przejęcie nieściągalnej wierzytelności. Jeżeli takie świadczenia występują mamy do czynienia z usługą ściągania długów, jeżeli natomiast ich brak można mówić o usłudze pośrednictwa finansowego.

W ostatnim czasie sposób kwalifikacji czynności nabycia wierzytelności na gruncie VAT doznał znaczącej modyfikacji, na skutek wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 27 października 2011 roku, C-93/10 GFKL Financial Services AG, w którym uznano, że podmiot, który na własne ryzyko nabywa trudne wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, nie świadczy odpłatnie usługi i nie dokonuje tym samym czynności z zakresu działalności gospodarczej objętej zakresem opodatkowania VAT, jeżeli różnica między wartością nominalną tych wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży.

1) Ustawa z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.)