Stan faktyczny oraz stanowisko WSA
We wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej podatnik wskazał, że zamierza nabyć wierzytelność od osoby trzeciej za cenę niższą od wartości nominalnej wierzytelności. Podatnik podejmie działania mające na celu zbycie wierzytelności z zyskiem lub też inne jej wykorzystanie (windykację, konwersję na udziały dłużnika). W związku z przedstawionym stanem faktycznym podatnik zadał pytanie, kiedy powstanie obowiązek podatkowy w VAT z tytułu świadczonej usługi oraz jaka będzie właściwa stawka podatku. Zdaniem podatnika obowiązek podatkowy postanie w chwili zrealizowania wierzytelności powyżej kwoty przekazanej zbywcy. Świadczoną przez niego usługę należy natomiast zakwalifikować jako usługę pośrednictwa finansowego zwolnioną z VAT.

Stanowisko podatnika nie znalazło akceptacji Ministra Finansów. Wskazał on, że za moment wykonania usługi należy uznać moment zaspokojenia wierzyciela pierwotnego, tj. chwilę zdjęcia z niego ciężaru egzekucji i ryzyka niewypłacalności dłużnika (moment zapłaty ceny). Zdaniem Ministra usługi świadczone przez podatnika należy uznać za usługi odzyskiwania długów, które są wyłączone ze zwolnienia z VAT. W konsekwencji podlegają one opodatkowaniu według podstawowej 22% stawki podatku.

WSA w Warszawie uchylił interpretację Ministra Finansów zobowiązując organ do uwzględnienia specyfiki świadczonych przez podatnika usług oraz analizy, czy usługi te stanowią w istocie usługi pośrednictwa finansowego czy też usługi faktoringu. Sąd stwierdził, iż praktyczne odróżnienie usług obrotu wierzytelnościami (zwolnionych z VAT) od opodatkowanych usług faktoringu rodzi wiele trudności. Przedmiotowo usługi te są do siebie bardzo zbliżone. W zasadzie każda usługa obrotu wierzytelnościami mieści się w pojęciu usługi faktoringu, lecz usługami faktoringowymi są jedynie te usługi obrotu wierzytelnościami, które wyróżniają się stałymi (ciągłymi) powiązaniami prawnymi pomiędzy faktorantem a faktorem, co najczęściej wynika z umów o charakterze długoterminowym pomiędzy tymi podmiotami i które najczęściej nakładają na faktora dodatkowe obowiązki. Zdaniem Sądu w każdym przypadku, gdy celem działania usługodawcy jest przejęcie wierzytelności (długu) innego podmiotu w celu jej wyegzekwowania usługę tę należy opodatkować, także wówczas, gdy środkiem do tego celu jest nabycie cudzej wierzytelności, która to czynność mieści się w pojęciu szeroko rozumianego pośrednictwa finansowego. Jeżeli natomiast celem podatnika nabywającego cudzą wierzytelność nie jest ściągnięcie długu, a np. przejęcie podmiotu sprzedającego wierzytelność lub dalsza odsprzedaż wierzytelności, usługę taką należy traktować jako usługę obrotu wierzytelnościami – zwolnioną z VAT.

Teza
Na podstawie uzasadnienia omawianego orzeczenia można sformułować następującą tezę:
„W każdym przypadku, gdy celem działania usługodawcy jest przejęcie wierzytelności (długu) innego podmiotu w celu jej wyegzekwowania usługę tę należy opodatkować, także wówczas, gdy środkiem do tego celu jest nabycie cudzej wierzytelności, która to czynność mieści się w pojęciu szeroko rozumianego pośrednictwa finansowego. Jeżeli natomiast celem podatnika nabywającego cudzą wierzytelność nie jest ściągnięcie długu, usługę taką należy traktować jako usługę obrotu wierzytelnościami – zwolnioną z VAT.”

Komentarz
Sposób opodatkowania VAT usług finansowych praktycznie od zawsze budził szereg kontrowersji zarówno w stanowiskach organów podatkowych jak i orzecznictwie sądowym. Kwestią przesądzoną jest już to, iż sprzedaż wierzytelności własnej nie jest świadczeniem usług przez zbywcę wierzytelności. Usługa świadczona jest natomiast przez nabywcę wierzytelności jeżeli nabywa on ją w celu dalszej odsprzedaży lub windykacji. Istota takiej usługi polega na uwolnieniu zbywcy od ciężaru egzekwowania wierzytelności (tak np. WSA w Warszawie w wyroku z dnia 11 stycznia 2007 r., III SA/Wa 3995/06, WSA we Wrocławiu w wyroku z dnia 3 kwietnia 2007 r., I SA/Wr 89/07).

Obecne problemy związane z opodatkowaniem usług finansowych dotyczą głownie sposobu tego opodatkowania, tj. czy konkretna usługa powinna zostać opodatkowana według stawki podstawowej, czy też powinna być zwolniona z VAT. Na mocy bowiem art. 43 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u. w zw. z poz. nr 3 załącznika nr 4 do ustawy zwolnione z VAT są usługi pośrednictwa finansowego. Jednakże z powyższego zwolnienia wyłączone są usługi ściągania długów oraz faktoringu. Rozróżnienie usług pośrednictwa finansowego oraz faktoringu nastręcza natomiast wiele trudności. Usługi te są bowiem do siebie bardzo zbliżone, a ich zakres w dużej mierze się pokrywa. Brak ponadto jest legalnej definicji factoringu, co powoduje, iż zakres usług świadczonych w tym przedmiocie przez poszczególnych przedsiębiorców może się różnić.

W prezentowanym wyroku WSA w Warszawie wskazuje jakie elementy należy brać pod uwagę kwalifikując daną usługę finansową jako usługę pośrednictwa finansowego bądź też jako faktoring. Po pierwsze faktoring świadczony jest w ramach stałej współpracy pomiędzy przedsiębiorcami. Po drugie za faktoring mogą zostać uznane takie usługi, w ramach których podmiot nabywa wierzytelność w celu jej wyegzekwowania, a nie dalszej odsprzedaży. O wystąpieniu usługi faktoringu decyduje więc w dużej mierze sposób wykorzystania nabytej wierzytelności. Po trzecie, w ramach usługi faktoringu w przeciwieństwie do standardowych usług pośrednictwa finansowego, na faktorze spoczywają dodatkowe obowiązki związane m.in. z administrowaniem wierzytelnościami. Pewne wskazówki wyprowadzić można również z orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-305/01, w którym ETS uznał, że zasadniczym celem faktoringu jest odzyskanie długów, które strona trzecia ma wobec faktora. Dlatego faktoring uznaje się za stanowiący jedynie wariant bardziej ogólnego pojęcia odzyskiwania długów, niezależnie od sposobu jego przeprowadzenia.

Ocena, czy wskazane wyżej elementy występują w stosunku do konkretnego rodzaju usług świadczonych przez podatników powinna być pomocna w ustaleniu konsekwencji podatkowych oraz prawidłowego wykazania tych usług jako usług zwolnionych (jeżeli cechy faktoringu nie występują) bądź też opodatkowanych stawką 22% (jeżeli cechy te wystąpią). Pozwoli także podatnikom na uniknięcie ewentualnego zakwestionowania zastosowanego przez nich sposobu rozliczeń przez organy podatkowe. Co warte odnotowania, wymieniony wyżej sposób charakteryzowania usług faktoringu podzielają także inne sądy administracyjne. Podobne stanowisko znaleźć można m.in. w wyroku WSA w Białymstoku z dnia 24 lutego 2010 r. sygn. akt I SA/Bk 1/10.