Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawa o pdof) w brzmieniu obowiązującym w 2010 r. wskazuje, że za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się jednego z rodziców albo opiekuna prawnego, jeżeli osoba ta jest panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów. Za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się również osobę pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności.
Literalne brzmienie przepisów sugeruje, że rodzic, który wychowuje dziecko wspólnie z drugim rodzicem, może skorzystać z opisanego sposobu rozliczeń, o ile nie jest w związku z małżeńskim, jego małżonek zmarł, został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności. Organy podatkowe w wydawanych interpretacjach zajmują jednak stanowisko odwrotne. Organy podatkowe oraz część orzeczeń sądów administracyjnych wskazują, że opisany sposób rozliczeń przysługuje jedynie osobie o statusie wskazanym w przytoczonym przepisie, która faktycznie samotnie wychowuje dziecko (np. wyroki WSA w Szczecinie z 4 lutego 2010 r., I SA/Sz 816/09 oraz WSA w Krakowie z 13 stycznia 2010 r., I SA/Kr 1280/09, a także NSA z 5 października 2010 r., II FSK 890/09 oraz postanowienie NSA z 11 października 2010 r., II FPS 3/10). Odwrotne stanowisko, wskazujące, że status cywilny podatnika jest jedynym kryterium dla kwalifikacji podatnika jako osoby samotnie wychowującej dziecko zostało zawarte m.in. w wyroku WSA we Wrocławiu z 24 marca 2010 r., I SA/Wr 1627/09).
Powyższe rozbieżności wynikają niewątpliwie z wadliwej konstrukcji przepisów. Wydaje się, że nie można definicji zawartej w przepisach traktować bardzo ściśle i literalnie. Oparcie się bowiem wyłącznie na tej definicji mogło by prowadzić wręcz do wniosku, że każda panna, kawaler, wdowa, wdowiec jest osobą samotnie wychowującą dziecko, nawet… jeśli dziecka nie wychowuje lub nie ma. W konsekwencji, kierując się celem przepisów dotyczących osób samotnie wychowującej dziecko należy uznać, że opisany sposób rozliczenia jest dostępny jedynie dla osób o wskazanym statusie (panna, kawaler, wdowa, wdowiec, itp.), którzy faktycznie samodzielnie wychowują dziecko bez drugiego rodzica.
Powyższe wątpliwości rozwiązuje nowelizacja ustawy o pdof, obowiązująca od 1 stycznia 2011 r. Przepisy tej nowelizacji doprecyzowały, że osobą samodzielnie wychowującą dziecko może być jedynie osoba, która faktycznie wychowuje dziecko w roku podatkowym. Z formalnego punktu widzenia, znowelizowane przepisy będą miały zastosowanie dopiero przy rozliczeniu podatku za 2011 r.
Na marginesie warto dodać, że powyższy sposób rozliczeń nie jest dostępny podatnikom, którzy dochody z działalności gospodarczej rozliczają według stawki 19% lub na zasadach wynikających z ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym.
