Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za zachowek, część 1

Istnieje prawnie przewidziana możliwość przerzucenia części ciężaru zaspokojenia zachowku na zapisobierców zwykłych, dzięki zastosowaniu funkcjonującej na mocy art. 1003 i nast. k.c. instytucji zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń. Może się zdarzyć, że uprawniony nie zdoła uzyskać od spadkobierców należnego mu zachowku. W takiej sytuacji ustawodawca przewidział w art. 9991 k.c. subsydiarną odpowiedzialność zapisobierców windykacyjnych, a art. 1000 k.c. subsydiarną odpowiedzialność obdarowanego, przy czym w tym ostatnim wypadku jest to odpowiedzialność drugiego stopnia. Konstrukcja art. 9991 k.c. stanowi niejako kombinację rozwiązań dotyczących obdarowanego z elementami właściwymi dla odpowiedzialności spadkobierców. Zgodnie z treścią art. 9991 k.c. „jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego”. Wato zauważyć, że zrównanie zapisów windykacyjnych z darowiznami w zakresie odpowiedzialności za zachowek oznacza, że wspomniany przepis jest wyjątkiem od równorzędnej odpowiedzialności za pozostałe długi, a zatem łagodzi, a nie zaostrza odpowiedzialność. W efekcie dochodzi do pewnego rodzaju niespójności, ponieważ zgodnie z ogólną regułą zapisobierca windykacyjny odpowiada za wszystkie długi spadkowe solidarnie ze spadkobiercami, z wyjątkiem w przypadku zachowku, za który odpowiada jedynie wówczas, gdy uzyskanie zaspokojenia od spadkobierców okaże się niemożliwe. Jak widać, zachowek został potraktowany jako najsłabsza wierzytelność spadkowa, ustępująca w tym zakresie nawet zapisowi zwykłemu. Treść art. 9991 § 1 k.c. wskazuje, że roszczenie dotyczące zachowku może być kierowane przeciwko osobie, na rzecz której spadkobierca ustanowił zapis windykacyjny doliczony do spadku. Sformułowanie, którym posłużył się ustawodawca nie jest prawidłowe, ponieważ sugeruje, że mogą być ustanowione takie zapisy windykacyjne, które nie podlegają doliczeniu do spadku. Tymczasem zgodnie z art. 993 k.c. wszystkie zapisy windykacyjne są doliczane do spadku i nie ma w tej kwestii żadnych wyjątków ani wyłączeń. Zakres odpowiedzialności zapisobiercy windykacyjnego za zachowek został określony w art. 9991 § 1 zd. 2 k.c., który kształtuje ową odpowiedzialność w granicach wzbogacenia powstałego w związku z zapisem w windykacyjnym. Jak widać mamy tutaj do czynienia z zawężeniem granic odpowiedzialności za zachowek w porównaniu do odpowiedzialności za inne długi spadkowe, za które zapisobierca odpowiada do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego. Przede wszystkim trzeba zaznaczyć, że stanowiące granicę odpowiedzialności wzbogacenie może się zmniejszyć, a wręcz całkowicie odpaść, dlatego też nie można w żaden sposób wykluczyć powstania sytuacji, w której zapisobierca nie będzie w ogóle odpowiadał za zachowek, co może się przykładowo zdarzyć w przypadku przypadkowej utraty przedmiotu zapisu windykacyjnego. Omawiając wspomniane granice wzbogacenia, warto zatrzymać się na chwilę przy przepisach regulujących instytucję bezpodstawnego wzbogacenia. Analizując art. 405 i nast. k.c. stwierdzić można, że ze wzbogaceniem mamy do czynienia wtedy, gdy majątek osoby, która uzyskała korzyść, jest większy, niż byłby w sytuacji, gdyby nie doszło do zdarzenia, z którego wywodzi się owo wzbogacenie, czyli w tym przypadku, gdyby nie doszło do zapisu windykacyjnego. Bardzo ważnym aspektem jest to, że wzbogacenie nie sprowadza się do istnienia w majątku wzbogaconego korzyści, którą uzyskał, tylko i wyłącznie w pierwotnej postaci. Wielkość wzbogacenia może być generowana przez inne niż przedmiot zapisu okoliczności. Dokonując oceny czy po stronie zapisobiercy nadal występuje wzbogacenie, należy przeprowadzić zabieg porównujący stan całego majątku z hipotetycznym stanem, który występowałby, gdyby nie doszło do nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego, tak więc wzbogacenie pomniejszane jest poprzez np. koszty wpisu do księgi wieczystej, czy podatki. Mimo, że wzbogacenie charakteryzuje się pewnego rodzaju dynamicznością to należy stwierdzić, że nie może być objęty ochroną ten, kto wyzbył się wzbogacenia, aby tym samym uniknąć odpowiedzialności za zachowek i zasadne będzie wówczas posłużenie się art. 409 k.c. i stwierdzenie, że zapisobierca windykacyjny jest zwolniony z obowiązku uiszczenia sumy pieniężnej wymaganej do uzupełnienia zachowku, jeżeli otrzymany przedmiot zużył lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się lub zużywając go, powinien był liczyć się z obowiązkiem owego uzupełnienia.

Dodaj komentarz